Badanie jelit - cel, rodzaje, przygotowanie

Data publikacji: 21.06.2019
Badanie jelit może przybrać różne formy - od badań laboratoryjnych, USG i rtg, przez badanie per rectum, po wziernikowanie i kolonoskopie. Na czym polega każde z nich, kiedy są zalecane, jakie są przeciwwskazania, jak się przygotować?

Spis treści:

Artykuł "Jak się bada jelita?" z magazynu "Żyjmy dłużej"

Badanie proktologiczne (per rectum)

Jest to podstawowe badanie końcowego odcinka jelita grubego - wykonywane palcem przez odbytnicę pacjenta.

Cel: Podczas badania per rectum proktolog jest w stanie wyczuć wiele zmian w jelicie. Tym sposobem można zdiagnozować m.in. hemoroidy, szczeliny, pęknięcia w ścianach jelita, guzy, polipy, owrzodzenia w zasięgu palca badającego, a także pozwala na określenie napięcia mięśni zwieracza.

Przygotowanie: Badanie jest bezbolesne (chyba że są jakieś nieprawidłowości) i nie wymaga żadnych specjalnych zabiegów. Przed badaniem pacjent jest układany na boku z nogami podciągniętymi pod brodę, lub w pozycji kolankowo-łokciowej, a lekarz najpierw ogląda okolice odbytu, a następnie wprowadza do niego palec. Rękawiczka na palcu jest posmarowana specjalnym preparatem lub wazeliną w celu nadania mu odpowiedniego poślizgu.

Przeciwwskazania: Nie ma przeciwwskazań.

Badanie per rectum winno być elementem każdej wizyty chirurgicznej, gastrologicznej a nawet w gabinecie lekarza rodzinnego jeżeli zgłaszane problemy dotyczą dolegliwości dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Wziernikowanie

Jest to wspólne określenie dla kilku badań. Ogólnie mówiąc jest to ocena jelita za pomocą specjalnie skonstruowanych wzierników - w zależności od tego, jaki odcinek jelita jest oglądany i jakiego aparatu się używa, badanie dzieli się na kilka innych:

Rektoskopia

Badanie to wykonuje się za pomocą specjalnej rurki (również jednorazowego użytku), co umożliwia obejrzenie ostatniego, ok. 20-centymetrowego odcinka jelita grubego.

Kolonoskopia

Kolonoskopia to badanie endoskopowe całego jelita grubego - do odbytu wprowadzana jest elastyczna rurka zaopatrzona w kamerę, która przesyła rejestrowany obraz do monitora.

Badanie jelit

Anoskopia

To ocena ostatniego, ok. 10-centymetrowego odcinka jelita grubego za pomocą krótkiego wziernika.

Sigmoidoskopia

Pozwala na zdiagnozowanie nieprawidłowości jelita grubego do zagięcia śledzinowego ok. 60 cm tzw. lewą stronę jelita grubego.

Obecnie badanie endoskopowe może być również przeprowadzone za pomocą maleńkiego aparatu fotograficznego umieszczonego w kapsułce, którą połyka pacjent. Aparat, przemieszczając się w przewodzie pokarmowym, robi kilkanaście tysięcy zdjęć, z których powstaje obraz widziany na monitorze. Kapsułka jest wydalana drogami naturalnymi. Choć metoda ta ma oczywiście wiele zalet, ale także jedną podstawową wadę - jest bardzo kosztowna. Metoda nie pozwala również na pobranie wycinków do badania histopatologicznego w przypadku zaobserwowania zmian.

Cel: Badania wziernikowe mają na celu szeroką diagnostykę jelita. Dzięki nim możliwe jest wykrycie zarówno zmian zapalnych i różnego rodzaju szczelin, pęknięć, uchyłków, jak również ocena stanu błony śluzowej jelita i diagnostyka raka jelita grubego. Wziernikowanie umożliwia też pobranie tkanek jelita do przeprowadzenia badań bakteriologicznych i histopatologicznych oraz wykonywanie niektórych zabiegów (np. leczenie krwawień, wycinanie polipów).

Przygotowanie: Dokładnych instrukcji udziela lekarz prowadzący pacjenta. Najczęściej na 2 dni przed badaniem należy przejść na dietę płynną (zupy, kisiele, woda - co najmniej 3 litry). W dzień poprzedzający zabieg nie wolno jeść nawet produktów płynnych, trzeba dodatkowo zastosować środek wskazany przez lekarza (X Prep, Fortrans). Po południu należy przeprowadzić lewatywę (np. stosując gotowy preparat do wlewu - Enemę), aby oczyścić jelita z treści pokarmowych. Można zażyć przyjmowane zwykle leki (np. na nadciśnienie), popijając je niewielką ilością wody.
Podczas badania pacjent powinien być ułożony na boku w tzw. pozycji Simsa. Przed badaniem podawane są zwykle leki uspokajające, jest ono wykonywane w znieczuleniu miejscowym.

Przeciwwskazania: Ostre stany zapalne jelita grubego, ostre rozdęcie okrężnicy.

Badanie radiologiczne 

Polega na wprowadzeniu do jelita grubego tzw. kontrastu (zawiesiny barytowej), czyli preparatu pochłaniającego promienie RTG bardziej niż tkanki jelit. Dzięki temu uzyskuje się obraz, na podstawie którego lekarz może stwierdzić zmiany kształtu jelita. Są dwa rodzaje tego badania: jednokontrastowe (kontrast wprowadza się do wnętrza jelita, a następnie je opróżnia) oraz dwukontrastowe (pompując powietrze, rozciąga się fałdy błony jelita i pokrywa kontrastem tylko ściany jelita). Za pomocą badania radiologicznego można oceniać zarówno stan jelita grubego, jak i cienkiego (tzw. pasaż jelitowy).

Cel: Wykrycie zmian zarysu jelita - wykrycie ubytków lub naddatków w obrębie jelita. Ocena sztywności ściany.

Przygotowanie: Jest zależne od lekarza prowadzącego. Zwykle zaleca się, żeby pacjent na dwa dni przed badaniem nic nie jadł. Może jeść galaretki owocowe oraz soki. Należy też wypić ok. 2,5 l wody. Zaleca się także przyjęcie bisakodylu i doodbytniczo czopka bisakodylu (według zaleceń lekarza). Podobnie należy postępować w przeddzień badania. W dniu wykonania rtg ok 3 godz. przed zabiegiem trzeba wykonać lewatywę.

Przeciwwskazania: menstruacja, ciąża.

Już dziś KUP ONLINE wizytę u lekarza proktologa!

Endosonografia (ultrasonografia śród- i transrektalna)

Jest to metoda diagnostyczna stosowana wtedy, gdy podczas innych badań dostrzeżono nieprawidłowości, ale lekarze nie są do końca w stanie ustalić ich rodzaju. Badanie polega na wprowadzeniu do przewodu pokarmowego, np. jelita, specjalnej rurki, tzw. fibroskopu (odbywa się to tak jak podczas kolonoskopii lub gastroskopii). Na jej końcu znajduje się głowica mająca za zadanie wysyłanie fal ultradźwiękowych do wnętrza przewodu pokarmowego. Fale te odbijają się od tkanek i zostają odebrane przez głowicę, która następnie przetwarza je na dane wyświetlane na aparacie USG.

Cel: Tę technikę wykorzystuje się jako szczególnie pomocną w ocenie różnego rodzaju trudno identyfikowalnych zmian chorobowych w przewodzie pokarmowym i jego otoczeniu (np. gruczole krokowym). Metoda ta, w połączeniu z biopsją (czyli pobraniem tkanki jelita do badania histopatologicznego), jest uważana za bardzo precyzyjny sposób badania ścian jelita i jest wykorzystywana do diagnostyki zaawansowania choroby nowotworowej - m.in. rozległości nowotworu.

Przygotowanie: Jeśli chodzi o przygotowanie do badania, to są one podobne do tych, jakie się zaleca np. podczas kolonoskopii (lub gastroskopii, gdy diagnozowany jest górny odcinek przewodu pokarmowego), ponieważ podobnie przebiega.

Badanie na obecność krwi utajonej

To jedna z podstawowych technik diagnostycznych, zlecana zarówno w celach diagnostycznych, jak i profilaktycznych. Do badania potrzebna jest próbka kału pacjenta.

Cel: Wykrycie krwi utajonej w kale, która świadczy o patologicznych zmianach (np. hemoroidach, polipach, nowotworze) w obrębie jelita grubego.

Przygotowanie: Na 3 dni przed badaniami nie wolno przyjmować preparatów zawierających witaminę C, kwas acetylosalicylowy lub żelazo. Przed badaniem stosuje się także trzydniową dietę bezmięsną. Powinna być ona bogatoresztkowa (bogata w błonnik, np. owoce, warzywa, musli). Na ten czas należy wykluczyć z jadłospisu zielone warzywa, a także chrzan i rzepę. Bezwzględnie nie wolno jeść potraw zawierających krew, takich jak np. kaszanka. Należy kupić w aptece sterylny pojemnik do transportowania próbki kału do badań. Pojemniki takie można otrzymać również w laboratoriach.

Przeciwwskazania: menstruacja, krwawienie z żylaków.

Badanie mikroflory jelitowej

Jest to metoda mająca na celu ilościową i jakościową diagnostykę bakterii oraz grzybów w przewodzie pokarmowym. Do badania potrzebna jest próbka kału. Materiał diagnostyczny (kał), posiewa się i inkubuje w warunkach optymalnych dla każdego rodzaju drobnoustroju, po czym dokonuje się ich identyfikacji. Po inkubacji identyfikuje się wyhodowane mikroorganizmy.

Cel: Badanie pozwala wykryć zaburzenia flory jelitowej. Jest zalecany np. w przypadku nietolerancji węglowodanów, w przewlekłych stanach zapalnych jelit, biegunkach, zaparciach, zakażeniach grzybiczych.

Przygotowanie: Nie są wymagane.

Przeciwwskazania: Nie występują.

autor Maja Denisiuk
konsultacja merytoryczna Lek. Piotr Pniewski

Budowa jelita grubego

Jelito grube to ostatni odcinek układu pokarmowego. Ma długość od 1,3 do 1,5 m i łączy się z poprzedzającym je jelitem cienkim w miejscu zwanym zastawką krętnico-kątniczą. Pierwszym odcinkiem jelita grubego jest kątnica. W tym miejscu mieści się również wyrostek robaczkowy, zwany ślepą kiszką, uważany jeszcze do niedawna za organ szczątkowy i niepełniący ważnych funkcji. W istocie wyrostek robaczkowy odgrywa role dość podobne do migdałków: mimo, że można bez niego żyć, jest istotny dla układu odpornościowego, „wyłapując” drobnoustroje.

Za kątnicą znajdują się kolejno okrężnica, dzieląca się na wstępnicę, poprzecznicę, zstępnicę i esicę. Cały ten odcinek jelita grubego jest dość kręty – można powiedzieć, że otacza dookoła jamę brzuszną. Jeśli w różnych częściach brzucha odczuwane jest bulgotanie, dzieje się ono właśnie w jelicie grubym. Ostatnie części jelita grubego to odbytnica oraz odbyt, w którym znajduje się istotny mięsień – zwieracz, odpowiadający za kontrolowanie wypróżnień.

Jelito grube ma pofałdowaną strukturę, za co odpowiadają tzw. taśmy okrężnicy zbudowane z tkanki mięśniowej – swobodna, krezkowa oraz sieciowa. Dzięki pofałdowaniu jelita grubego, woda odprowadzana jest sprawnie i maksymalnie.

Funkcje jelita grubego

Jakie funkcje pełni jelito grube? Każdy z pewnością wie, że to właśnie w tej części organizmu resztki pokarmu zostają zamienione w kał, a następnie usuwane na zewnątrz. To jednak nie jedyna rola jelita grubego. W tym odcinku układu pokarmowego żyją ważne drobnoustroje wytwarzające witaminy B i K. Są nimi beztlenowce z rodzaju Bacteroides fragilis i Clostridium sp. oraz tlenowa bakteria Escherichia coli.

Bakterie w jelicie grubym pełnią funkcje ochronne, usprawniają proces fermentacji resztek pokarmowych i współuczestniczą w produkcji śluzu, który ułatwia usuwanie kału. Ogół mikroorganizmów zasiedlających jelito grube nazywany jest mikrobiomem lub mikrobiotą. Co ciekawe, mikrobom jest specyficzny dla danego człowieka tak samo, jak linie papilarne, a ilość mikroorganizmów w jelicie przewyższa znacznie liczbę komórek całego ludzkiego ciała.

Jakie problemy diagnozuje badanie jelit?

Można śmiało uznać, że stan jelita grubego jest odzwierciedleniem pracy całego organizmu. Badania jelita grubego mogą poinformować o bardzo wielu problemach, począwszy od braków w mikroflorze, po tak poważne schorzenia, jak nowotwory. Do przykładowych problemów, jakie diagnozowane są podczas badań jelita grubego można zaliczyć:

Dysbakteriozę jelitowa

Do dysbakteriozy jelitowej dochodzi wtedy, gdy bakterie z jelita grubego zaczynają przedostawać się do jelita cienkiego. Schorzenie bywa wywołane antybiotykoterapią, ale również wadami anatomicznymi, czy brakiem zachowania higieny spożywanych pokarmów. Do objawów dysbakteriozy zaliczają się częste wzdęcia, biegunki oraz infekcje.

Dysbiozę jelit

Dysbioza jest zaburzeniem płynnej pracy jelit. Pojawia się, gdy bakterii jelitowych jest za mało, a w układzie pokarmowym namnażają się szkodliwe patogeny. Powstaniu dysbiozy sprzyjają antybiotykoterapia, niewłaściwa dieta ale też bardzo częste zażywanie niektórych leków, np. przeciwbólowych.

Raka jelita grubego

To jeden z najbardziej podstępnych nowotworów, ponieważ przez długi czas rozwija się bezobjawowo. Rozwija się na skutek mimowolnego rozrostu komórek w danej części jelita grubego. Znacznie częściej atakuje mężczyzn niż kobiety, a najwięcej zachorowań zauważa się u pacjentów po 60 roku życia.

Hemoroidy

Podczas badania jelita per rectum lekarz może zdiagnozować obecność guzków krwawniczych, czyli hemoroidów. Pojawiają się one na skutek osłabienia naczyń krwionośnych jelita i wiążą się z nieprzyjemnym odczuciem bólu i świądu. Hemoroidy najczęściej powstają wskutek nadmiernego i częstego napięcia jelit, np. u osób borykających się z zaparciami, prowadzących siedzący tryb życia, ale i u kobiet ciężarnych.

Rodzaje badań jelita grubego

Istnieje wiele rodzajów badań jelita grubego, które pomagają w zdiagnozowaniu zarówno prostych do rozwiązania, jak i poważniejszych problemów zdrowotnych. Warto zapamiętać, że w razie pojawienia się niepokojących objawów można zdecydować się na wykonanie badań takich, jak:

USG jelita grubego

Wykonywane jest przy okazji USG całej jamy brzusznej i należy do najbardziej podstawowych badań diagnostycznych. Jest bezbolesne, nieinwazyjne i pomaga w ocenie ogólnego stanu jelit.

Dokładniejszą odmianą badania jest endosonografia, czyli specjalistyczne badanie jelit, które odbywa się poprzez wprowadzenie do układu pokarmowego fibroskopu – urządzenia, które wysyła fale ultradźwiękowe do wnętrza układu pokarmowego. Odbite od tkanek fale są odbierane przez głowice, która przesyła sygnał do aparatu USG. Endosonografia to badanie służące w dokładnej ocenie stanu ścian jelita.

W przypadku zwykłego badania jelit polegające na USG jamy brzusznej pacjent powinien być przygotowany na proste badanie, które polega na naniesieniu na brzuch specjalnego żelu i wodzeniu po nim głowicą aparatu. Specjalistyczne badanie jelit, czyli endosonografia polega na wprowadzeniu do jelita urządzenia w formie rurki podobnej do tej, jaką stosuje się podczas kolonoskopii.

Gastroprofil - diagnoza stanu zdrowia jelit

Gastroprofil to badanie jelita grubego obejmujące ocenę stanu flory jelitowej, błony śluzowej i funkcjonowania jelit w porozumieniu z układem odpornościowym. Wskazaniami do badania jelita grubego są częste wzdęcia, uczucie ciężkości, biegunki i zaparcia.

Kolonoskopia

Kolonoskopia to badanie jelita grubego pozwalające na precyzyjną ocenę stanu jego ścian. Polega na wprowadzeniu urządzenia w postaci cienkiej rurki – kolonoskopu – zakończonego kamerą. Obraz z jelita grubego przekazywany jest na zewnętrzny ekran. W trakcie badania kolonoskopowego lekarz może pobrać do badania wycinki jelita, a także usunąć ewentualne polipy. Kolonoskopia to najważniejsze badanie jelita grubego diagnozujące śmiertelnie groźny nowotwór jelita.

KUP ONLINE

Literatura tematu:

  • Jon D. Lurie, H. Gilbert Welch Testy diagnostyczne po badaniu przesiewowym krwi utajonej w kale u osób starszych (Diagnostic Testing Following Fecal Occult Blood Screening in the Elderly);
  • Singh, Harminder MD Badanie krwi utajonej w kale w celu oceny objawów lub badania diagnostycznego (Fecal Occult Blood Test for Evaluation of Symptoms or for Diagnostic Testing);
  • Tsalikova, L. Princressa, T. Frediani, S. Lucarelli, O. Bedretti Przewlekła choroba zapalna jelit;
  • Christoph F. Dietrich, Christian Jenssen Nowoczesne obrazowanie ultrasonograficzne guzów trzustki (Modern ultrasound imaging of pancreatic tumors).
Data dodania 21.06.2019
Data ostatniej aktualizacji 21.04.2023