Bakteria legionella. Jak dochodzi do zakażenia? Pierwsze objawy i leczenie

Bakteria legionella występuje w przyrodzie powszechnie, do jej namnażania potrzebna jest wysoka wilgotność i odpowiednia temperatura, najlepiej między 25 a 45 stopni Celsjusza. W temperaturach wyższych i niższych nie namnaża się tak gwałtownie, przy czym ginie dopiero w temperaturze 70  stopni Celsjusza. Do zakażenia legionellą dochodzi tylko i wyłącznie drogą wziewną, kiedy bakterie obecne w cząsteczkach pary wodnej lub kropelek wody przedostaną się do płuc. Choroba może przybrać różne oblicze - choroby legionistów lub gorączki Pontiac. 

Legionelloza może objawić się pod postacią choroby legionistów lub gorączki Pontiac. Jak rozpoznać zakażenie bakteriami legionelli? Jak przebiega leczenie? Przeczytaj artykuł przygotowany przez naszych Ekspertów.

Spis treści:

• Legionella - co to za bakteria?
• Jakie choroby powoduje legionella? Jak można się zarazić?
• Objawy legionellozy
• Leczenie legionellozy
• Badanie na zakażenie legionellą
• Bakterie z rodzaju legionella w wodzie. Jak uniknąć zakażenia?

Legionella - co to za bakteria?

Legionella została odkryta po raz pierwszy w 1976 roku, gdzie na zjeździe Legionu Amerykańskiego, czyli stowarzyszenia amerykańskich kombatantów wojennych, organizowanym w hotelu w Filadelfii, 221 uczestników zachorowało na ostre zapalenie płuc, a 34 z nich zmarło. Okazało się później, że przyczyną zarażeń była właśnie legionella, obecna w hotelowej klimatyzacji. W 1986 roku, w mieście Pontiac, w stanie Michigan, u większości mieszkańców pojawiły się objawy grypopodobne. Ustalono, że za zachorowania odpowiada również legionella, wywołując jednak schorzenie o łagodniejszym przebiegu. Stąd nazwa drugiej choroby, którą wywołuje bakteria - gorączka Pontiac. 

Pałeczki legionelli występują wszędzie tam, gdzie jest woda - w systemach dystrybucji wody, klimatyzacji, rurach wodociągowych, fontannach, czy jeziorach. Legionellą ze zbiorników wodnych nie można się zarazić podczas kąpieli czy nawet picia skażonej wody - bakteria jest niebezpieczna tylko wtedy, kiedy dostanie się do płuc. 

Warto wiedzieć, że pałeczki legionelli obejmują ponad 50 gatunków, ale najwięcej zakażeń wśród ludzi powoduje gatunek Legionella pneumophila.

Jakie choroby powoduje legionella? Jak można się zarazić?

Legionella wywołuje legionellozowe zapalenie płuc, znane jako choroba legionistów oraz gorączkę Pontiac. Choroby mają różny przebieg, ale sposób zarażenia bakterią jest ten sam - dochodzi do niego drogą wziewną, na skutek wdychania pary wodnej z instalacji wodnych, w których obecna jest bakteria. Do zakażenia może dojść wszędzie tam, gdzie znajdują się kropelki wody - pod prysznicem, w łaźniach tureckich, a nawet podczas spuszczania wody w toalecie czy korzystaniu z miejskich kurtyn wodnych. Bakteria nie przenosi się między ludźmi.

Bardzo rzadko dochodzi do zarażenia na skutek zachłyśnięcia się zainfekowaną wodą. Bakterie legionelli licznie występują w naszym najbliższym otoczeniu, a do ich namnażania dochodzi przeważnie latem, czemu sprzyjają wysokie temperatury. 

Objawy legionellozy

Objawy legionelli prawie zawsze obejmują kaszel i problemy z oddychaniem. W zależności od tego, jaka choroba się rozwinęła, objawy będą różne. W przypadku objawów zapalenia płuc należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem internistą lub pulmonologiem (specjalistą chorób układu oddechowego).

Choroba legionistów

Inaczej legionellozowe zapalenie płuc, rozwija się od 2 do 10 dni od momentu przedostania się bakterii do płuc. Pierwsze objawy przypominają przeziębienie lub grypę, zaliczamy do nich gorączkę, ból głowy i ból mięśni, a także problemy z oddychaniem. W miarę postępu infekcji pojawia się suchy kaszel, który następnie zmienia się w mokry i towarzyszy mu odkasływanie wydzieliny (może być w niej krew), nasilenie duszności oraz ból w klatce piersiowej. 

U chorych mogą pojawić się także:

• biegunka,
• wymioty,
• ból brzucha,
• nadmierna senność,
• śpiączka,
• zaburzenia świadomości.

U chorych w badaniu klinicznym stwierdza się obniżone ciśnienie tętnicze, szmery nad sercem, a także zmiany osłuchowe płuc. Może wystąpić ból brzucha. 

Choroba legionistów szybko postępuje, atakując kolejne narządy, przez co stan pacjenta pogarsza się. Przebieg legionellozowego zapalenia płuc jest wielotygodniowy, ale możliwy jest powrót do zdrowia. Nieleczona choroba jest śmiertelna, a rokowania są tym lepsze, im szybciej zostanie rozpoznana.

Gorączka Pontiac

Objawy gorączki Pontiac również przypominają grypę, jednak choroba ma łagodniejszy przebieg i objawy ustępują samoistnie. Do objawów zalicza się: ból głowy, kości, mięśni i stawów, gorączkę, suchy kaszel oraz wyraźne osłabienie organizmu. Mogą pojawić się problemy z oddychaniem.

Gorączka Pontiac jest chorobą samoograniczającą się, trwa na ogół od 2 do 3 dni. Leczenie jest objawowe i pacjenci na ogół nie wymagają hospitalizacji. Zapadalność na nią jest dziesięciokrotnie częstsza niż na chorobę legionistów.

Leczenie legionellozy

Postać płucna choroby wymaga hospitalizacji pacjenta, podawania mu płynów, monitorowania stanu zdrowia oraz antybiotyków, aby ograniczyć rozwój choroby. W przebiegu choroby legionistów, która powoduje ciężkie zapalenie płuc, antybiotykoterapia jest wdrażana na etapie podejrzenia choroby, zanim badania laboratoryjne potwierdzą zakażenie. Im wcześniej zostanie wdrożona terapia, tym krótszy okres choroby. 

W przypadku gorączki Pontiac stosuje się jedynie leczenie objawowe. W przypadku chorych o obniżonej odporności oraz z chorobami współistniejącymi o wdrożeniu leczenie powinien zadecydować lekarz. Nie ma potrzeby izolowania pacjenta, ponieważ bakteria nie przenosi się z człowieka na człowieka.

Badanie na zakażenie legionellą

Nie ma skutecznego testu, który szybko potwierdziłby lub wykluczył zakażenie oraz nie ma możliwości rozróżnienia w badaniach laboratoryjnych, czy pacjent cierpi na gorączkę Pontiac czy na chorobę legionistów. Lekarz stawia rozpoznanie na podstawie występujących objawów. Zakażenie bakteriami legionella pneumophila można wykryć za pomocą hodowli bakterii z pobranego do badania materiału (np. wydzieliny z dróg oddechowych), jednak na wyniki należy poczekać. Innym rodzajem badania jest test immunochromatograficzny z moczu, który pozwala na wykrycie antygenu bakterii.

Badanie krwi

Badania w kierunku zakażenia bakterią legionelli można wykonać także z krwi. Przeciwciała swoiste w stosunku do antygenów stają się wykrywalne od 7 dnia po zakażeniu, najwyższe stężenie osiągają w 3-4 tygodniu. Badanie jest wykonywane na podstawie dwóch próbek krwi, w odstępnie 10 - 14 dni. Przyrost przeciwciał świadczy o przebywane infekcij.

Bakterie z rodzaju legionella w wodzie. Jak uniknąć zakażenia?

Zarazić się legionellą można jedynie drogą wziewną. Bakteria ta występuje na całym świecie i jest szeroko rozpowszechniona. Znajdziemy ją w naturalnych i sztucznych zbiornikach wodnych, klimatyzacji, rurach wodociągowych, na basenach, w nawilżaczach powietrza, wieżach chłodniczych, urządzeniach podgrzewających wodę, natryskach miejskich, a także w kompoście czy instalacjach przeciwpożarowych. Z racji jest rozpowszechnienia w środowisku ciężko zabezpieczyć się przed legionellą, nie ma także szczepionek skierowanych przeciwko chorobom, które wywołuje. 

Najskuteczniejszym sposobem zwalczania bakterii jest regularna dezynfekcja urządzeń wodnych, czyszczenie ich, a także unikanie zbiorników z wodą stojącą - zaleca się opróżniać wanny do hydromasażu oraz dezynfekować je zgodnie z zaleceniami producentów, myć głowice prysznicowe, a przed skorzystaniem z wody z kranu, który był nieużywany przez dłuższy czas - odkręcić kurki na około 2 minuty przed użyciem wody. Na basenach do dezynfekcji stosuje się chlor lub ozon. 

Namnażaniu bakterii sprzyja woda stojąca, w której zbiera się biofilm, czyli osad lub glony, które są pożywką dla bakterii. Ponadto bakterie namnażają się w wodzie, w której występuje wysokie stężenie soli wapnia i magnezu, jonów żelaza i manganu oraz wysoka zawartość dwutlenku węgla. Rury wodociągowe powinny być wymieniane zgodnie z harmonogramem, gdyż legionella lubi rdzę. 

Również temperatura wody nie pozostaje bez znaczenia - bakterie rozwijają się najlepiej w ciepłej wodzie, od 20°C do 45°C. Powyżej ich namnażanie się jest ograniczone, a giną powyżej 70°C. Najlepsze warunki dla legionelli panują latem.

Badania wody

Powiatowa stacja sanitarno-epidemiologiczna może zlecić badania wody użyteczności publicznej. Próbki powinny być dostarczone do laboratorium w ciągu 24 godzin, jednak wynik testów może być mylący.  

Źródła:

• J. Kołodyński, Instytut Genetyki i Mikrobiologii UW we Wrocławiu, S. Jankowski, Katedra i Zakład Biologii i Parazytologii Lekarskiej AM we Wrocławiu, Legionella pneumophila – epidemiologia i chorobotwórczość, PRACE POGLĄDOWE, Adv Clin Exp Med 2004, 13, 4, 645–649;
• Legionella;
• Strona GOV.pl: Stacje sanitarno-epidemiologiczne.