Nietolerancja glutenu Warszawa

Nietolerancje pokarmowe zdarzają się coraz częściej i pojawiają się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Jedną z nich jest nietolerancja glutenu, który jest obecny w produktach zbożowych. Szacuje się, że nawet 10% populacji może nie tolerować glutenu.

Jakie badania wykonać, aby zdiagnozować nietolerancję glutenu? Z jakimi objawami wiążę się ta nietolerancja pokarmowa? Co można, a czego nie można jeść przy nietolerancji glutenu? Przeczytaj nasz artykuł i umów badanie na nietolerancję glutenu w Centrum Medycznym Damiana. 

Spis treści:

• W jakich produktach występuje gluten?
• Nietolerancja glutenu - przyczyny
• Objawy nietolerancji glutenu
• Jak wykryć nietolerancję?
• Leczenie nietolerancji glutenu
• Dieta

Czym jest gluten?

Gluten jest mieszanina białek – prolamin (gliadyna, sekalina i hordeina) i glutenin, które znajdują się w ziarnach zbóż: w pszenicy, życie, jęczmieniu i ich pochodnych, jak również w odmianach mieszanych, tj. pszenżycie. Jest to także elastyczny kompleks, pozostałość po wymyciu skrobi z ciasta wyrobionego z mąki i wody.

W jakich produktach występuje gluten?

Gluten występuje przede wszystkim w produktach zbożowych na bazie pszenicy, żyta, jęczmienia, orkiszu i pszenżyta, a w więc w mąkach, pieczywie, płatkach zbożowych, kaszach (kasza bulgur, manna, jęczmienna), otrębach, kiełkach, makaronie czy wyborach cukierniczych.

Jednak nie każdy wie, że gluten możemy znaleźć także w nietypowych produktach tj. parówki, wyroby mięsne, słodycze, gotowe sosy, marynaty i jogurty owocowe. Gluten jest powszechnie stosowany jako dodatek do żywności przetworzonej w celu poprawy tekstury, smaku i retencji wilgoci.

Nietolerancja glutenu – przyczyny

W ostatnich kilku latach nagromadziło się wiele mitów dotyczących glutenu oraz jego szkodliwości na zdrowie, czego efektem jest moda na wykluczenie glutenu z diety bez wcześniejszych badań oraz wskazań lekarskich. Jednak gluten u osób zdrowych nie jest szkodliwą substancją. Dotychczas w medycynie opisane są trzy jednostki chorobowe, które odpowiadają za nietolerancję glutenu:

• alergia na pszenicę,
• celiakia,
• nieceliakalna nadwrażliwość na gluten.
  
  

Celiakia

Celiakia (ang. celiac disease), zwana też chorobą trzewną, to przewlekłe schorzenie o podłożu autoimmunologicznym indukowane działaniem białek glutenowych. Charakterystyczną cechą choroby są zaburzenia wchłaniania składników odżywczych i trawienia, wynikające z zaniku kosmków jelitowych w jelicie cienkim.

Częstotliwość występowania celiakii na całym świecie wynosi 0,5 – 1%. Duże ryzyko zachorowania obserwuje się u chorujących na cukrzycę typu 1, osób z zaburzeniami autoimmunologicznymi oraz posiadających krewnych chorych na celiakię. Obserwuje się też większą, o około 2,8 razy, częstość występowania choroby trzewnej wśród kobiet w porównaniu z mężczyznami. Choroba ta do niedawna była traktowana jako schorzenie wieku dziecięcego. Jednak w ostatnim czasie na terenie całego świata odnotowuje się wzrost zachorowań na celiakię u osób dorosłych, tak więc może pojawić się w każdym wieku.

Choroba trzewna jest chorobą wynikającą z predyspozycji genetycznych i działania czynników środowiskowych. Za jej wystąpienie odpowiedzialne są dwa antygeny układu zgodności tkankowej – HLA-DQ2 i HLA-DQ8, które predysponują układ odpornościowy do rozpoznawania glutenu jako coś obcego. W następstwie dochodzi do aktywacji limfocytów B i T, które wytwarzają przeciwciała i powstania stanu zapalnego, co skutkuje uszkodzeniem błony śluzowej jelita cienkiego, w tym kosmków jelitowych.

Alergia na pszenicę — gluten

Alergia na pszenicę, podobnie jak celiakia, jest związana z nieprawidłową reakcją układu odpornościowego. W tym przypadku dochodzi do wytwarzania przeciwciał charakterystycznych dla chorób alergicznych, czyli przeciwciał IgE. Alergia na białka występujące w pszenicy, w tym gluten dotyczy 2-9% dzieci i u 0,5-3% dorosłych.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (ang. non-celiac gluten sensitivity, NCGS) to termin wprowadzony stosunkowo niedawno, bo w 2012 roku. Dotyczy nieprawidłowej reakcji organizmu na gluten, która jednocześnie nie jest celiakią oraz alergią na gluten. Objawy NCGS są zwykle podobne do celiakii, jednak w przebiegu tej nietolerancji nie stwierdza się uszkodzeń błony śluzowej jelita. Przyczyny oraz dokładny mechanizm powstawania tego zaburzenia nie jest do końca poznany.

Nietolerancja glutenu a alergia na gluten

Alergia na pszenicę jest reakcją układu odpornościowego na białka zawarte w pszenicy, m.in. albuminy, amylazy i inhibitory trypsyny. W węższym znaczeniu mówimy o uczuleniu na gluten, więc konkretnie jedno białko, które występuje również w pszenicy. Dlatego alergia na gluten jest rodzajem alergii na pszenicę.

Warto również rozgraniczyć pojęcia nietolerancji i alergii na gluten. Główną różnicą jest czas wystąpienia objawów. W przypadku alergii na gluten reakcja na pojawi się w ciągu kilku sekund, minut, natomiast w przypadku nietolerancji glutenu objawy pojawiają się w ciągu kilku dni od jego spożycia.

Objawy nietolerancji glutenu

Objawy nietolerancji glutenu mogą się różnić w zależności od jednostki chorobowej. W przypadku alergii na gluten (pszenicę) objawy pojawiają się bardzo szybko (w ciągu kilku minut, a nawet sekund po spożyciu alergenu) i obejmują:

• układ pokarmowy (ból brzucha, wymioty, biegunka, zaparcia, wzdęcia);
• zmiany skórne (pokrzywka, wypryski, wysypka);
• układ oddechowy (duszności, napady astmy, wodnisty katar).

W rzadkich przypadkach alergia na pszenicę może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego i zagrażać życiu Pacjenta.

W przypadku celiakii oraz nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten dominują objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak:

• ból brzucha,
• biegunki,
• wzdęcia,
• zmniejszony apetyt,
• utrata masy ciała,
• nudności i wymioty.
  
  

Celiakia i NCGS może też powodować niespecyficzne objawy pozajelitowe, m.in.:

• niedokrwistość,
• przewlekłe zmęczenie,
• niedoboru żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego,
• zaburzenia wzrostu i rozwoju u dzieci,
• osłabienie mięśniowe,
• wady szkliwa zębów,
• choroby jamy ustnej, tj. nawracające afty,
• opryszczkowe zapalenie skóry (tzw. choroba Duhringa),
• zaburzenia miesiączkowania,
• zaburzenia płodności,
• przedwczesna menopauza,
• zaburzenia równowagi i koordynacji (tzw. ataksja glutenozależna),
• zapalenie stawów,
• bóle głowy,
• osteoporoza,
• parestezja,
• zaburzenia lękowe i depresja,
• padaczka lekooporna.

Badania na nietolerancję glutenu

Diagnostyka nietolerancji glutenu nie jest łatwa, ponieważ objawy tej nietolerancji pokarmowej są niespecyficzne i wielonarządowe. Najprostsza w diagnostyce jest alergia na pszenicę z uwagi na szybkość wystąpienia objawów po spożyciu glutenu lub innych białek występujących w pszenicy. Wśród badań w kierunku alergii pokarmowej na gluten możemy wymienić:

• testy skórne punktowe,
• testy płatkowe,
• oznaczenie specyficznych pokarmowo IgE w badaniu krwi (sIgE).

Z kolei proces rozpoznania celiakii jest bardzo skomplikowany i składa się z wielu etapów. W diagnostyce stosuje się:

• Badania serologiczne (z krwi) – oznaczenie stężenia przeciwciał w klasie IgG i IgA przeciwko transglutaminazie tkankowej typu 2 (tTG) oraz przeciw endomysium (EMA). Wykonuje się również pomiar całkowitego stężenia IgA w surowicy, a w przypadku wystąpienia ich niedoboru, oznacza się deamidowane peptydy gliadyny (DGP).
  
  
• Badania histopatologiczne – polega na ocenie błony śluzowej jelita cienkiego podczas biopsji dwunastnicy w czterostopniowej skali Marsha. Stopień 0 oznacza brak zmian w badaniu histopatologicznym, natomiast stopień 4 wskazuje na zanik kosmków jelitowych. Zmiany w błonie śluzowej dwunastnicy typowe dla celiakii odpowiadają stopniu 2 – 3 w skali Marsha. Badanie histopatologiczne jest „złotym standardem” diagnostycznym, pozwalającym na potwierdzenie celiakii.
  
  
• Badania genetyczne – wykluczenie lub potwierdzenie obecności genów kodujących białka układu zgodności tkankowej HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Jednak wynik dodatni nie świadczy jeszcze o celiakii, a jednie o predyspozycji genetycznej. Badania genetyczne są wykonywane najczęściej w celu wykluczenia celiakii.

W przypadku badań serologicznych bardzo ważny jest fakt, że przed badaniem należy spożywać dietę zawierającą gluten przez co najmniej 6 tygodni i w co najmniej 1 posiłku, w przeciwnym wypadku istnieje ryzyko uzyskania fałszywie negatywnego badania serologicznego, co nie wyklucza choroby trzewnej. Co więcej, celiakia powinna być również różnicowana z innymi chorobami układu pokarmowego (tj. zespół jelita wrażliwego czy nieswoiste zapalenia jelit), ponieważ objawy tych chorób są bardzo podobne do symptomów, jakie daje celiakia.

Największe wyzwanie stanowi zdiagnozowanie nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Jest to jednostka chorobowa, która została opisana stosunkowo niedawno i brakuje specyficznych markerów diagnostycznych dla tego schorzenia. Rozpoznanie NCGS opiera się na wykluczeniu alergii na gluten oraz celiakii, a także przeprowadzenia testu prowokacji, który polega na wykluczeniu glutenu z diety na okres 6 tygodni oraz obserwacji objawów pacjenta. Jeśli chory nie reaguje na wprowadzoną dietę bezglutenową, wyklucza się nietolerancję glutenu.

Leczenie nietolerancji glutenu

Jedyną obecnie poznaną metodą leczenia nietolerancji glutenu, jest stosowanie ścisłej diety bezglutenowej. Prowadzone są badania skuteczności różnych produktów i leków, jednak przechodzą one fazę badawczą i związane są z nimi różne kontrowersje i niejasności.

Stosowanie diety w przypadku celiakii oraz uczulenia na gluten jest bardzo ważne, ponieważ ekspozycja na gluten może powodować poważne powikłania. W skrajnych przypadkach alergia na gluten, po kontakcie z alergenem może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, co prowadzi do bezpośredniego zagrożenia życia.

Natomiast nieleczona celiakia może skutkować wystąpieniem niedożywienia, osteoporozy, zaburzeń płodności, zaburzeń neurologicznych, stłuszczenia i zapalenia wątroby, niedokrwistości, wrzodziejącego zapalenia jelita i wielu innych schorzeń.

Dieta przy nietolerancji glutenu

Dieta w nietolerancji glutenu polega na eliminacji glutenu z diety. Istnieje spora grupa naturalnie bezglutenowych zbóż, które można wprowadzić do diety, m.in.: ryż, gryka, amarantus, kukurydza, komosa ryżowa, teff i proso. Dobrym źródłem składników odżywczych mogą być też nasiona roślin strączkowych oraz orzechy i pestki, z których produkuje się „mąki”, np. mąka z ciecierzycy lub mąka migdałowa.

Na rynku spożywczym jest coraz więcej produktów oznaczonych jako bezglutenowe lub ze znakiem przekreślonego kłosa. Dzięki regulacjom prawnym, osoby z nietolerancją glutenu mogą być pewne, że taki produkt nie zawiera glutenu i jest dla nich bezpieczny.

Należy pamiętać, że diety eliminacyjne, w tym dieta bezglutenowa, niosą ze sobą ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych, a ich nieprawidłowe zbilansowanie może wywierać szkodliwy wpływ na zdrowie, ponieważ eliminacja produktów zbożowych może zmniejszać spożycie organizm ważnych dla organizmu witamin i składników mineralnych takich jak: witamina E, witaminy z grupy B, kwas foliowy, magnez, żelazo.

Dlatego, jeśli zdiagnozowano u Ciebie jedną z chorób glutenozależnych, najlepiej skorzystać z konsultacji z dietetykiem klinicznym, który pomoże skomponować zdrowy i zbilansowany jadłospis.

Czego nie można jeść przy nietolerancji glutenu?

Gluten zawierają pszenica, żyto, jęczmień, orkisz i pszenżyto. Z diety wyklucza się ziarna, mąki, płatki, kasze, jak również nieoczyszczone z białek glutenowych słód, syropy i skrobię, które są produkowane z pszenicy, żyta, jęczmienia. Nie należy również spożywać produktów, które podczas zbiorów, przechowywania, przetwarzania lub przygotowania do spożycia mogły zostać zanieczyszczone glutenem.

Zbożem kontrowersyjnym jest owies, który naturalnie jest bezglutenowy, gdyż istnieje ryzyko zanieczyszczenia owsa ziarnami innych zbóż glutenowych, dlatego chorzy powinni spożywać jedynie specjalny certyfikowany owies bezglutenowy.

Gluten może znajdować się również w wielu produktach niezbożowych. Jest on dodawany do takiej żywności jak przetwory mięsne i rybne, serki topione, słodycze, gotowe sosy i marynaty oraz jogurty. Dlatego dla bezpieczeństwa należy wybierać produkty tylko oznaczone jako bezglutenowe oraz dokładnie czytać etykiety produktów.

Źródła:

• Bubis, I. Przetaczek-Rożnowska, Gluten i choroby wynikające z jego nietolerancji, „Kosmos”, nr 25(2), s. 293-302;
• Swora – Cwynar, M. Marciniak, D. Mańskowska – Wierzbicka, P. Gulbicka, M. Grzymisławski, A. Dobrowolska, Nowe aspekty choroby trzewnej – epidemiologia, diagnostyka, objawy, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2019, nr 10(1), s. 29-36;
• Jarocka-Cyrta, Choroba trzewna. Patogeneza, diagnostyka serologiczna, nowe metody leczenia, „Gastroenterologia Praktyczna” 2011, nr 5, s. 19-28;
• Gulbicka, M. Grzymisławski, Żywienie w chorobie trzewnej. (red.): Grzymisławski M. Dietetyka kliniczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.