Jak zapobiegać zakażeniu koronawirusem SARS-CoV-2?

Data publikacji: 17.03.2021
Czas czytania: 10 minut
Jak zapobiec zakażeniu koronawirusem SARS-CoV-2?

Koronawirus SARS-CoV-2 to patogen, który wywołuje chorobę zwaną COVID-19. Większość osób przechodzi zakażenie tym wirusem bezobjawowo lub łagodnie. U 15% chorych występują poważne symptomy, a u 5% – COVID przebiega krytycznie i może prowadzić do zgonu. Wszyscy mamy wpływ na ograniczenie rozprzestrzeniania się koronawirusa SARS-CoV-2. Jakie działania zmniejszają ryzyko zakażenia? Co trzeba wiedzieć na temat szczepionek przeciw COVID-19?

Sposobem na obniżenie ryzyka zachorowania na COVID-19 jest przestrzeganie zaleceń sanitarnych oraz zachowywanie prostych środków ostrożności zwanych DDMW (dystans, dezynfekcja, maseczka, wietrzenie). Minister Zdrowia zachęca też do „A”, czyli do używania aplikacji. Ponadto zakażeniu SARS-CoV-2 można zapobiegać poprzez szczepienia ochronne. 

 

Spis treści:

Czym jest koronawirus SARS-CoV-2?

Koronawirusy to rodzina patogenów odzwierzęcych, które u ludzi wywołują przede wszystkim choroby układu oddechowego. Należy do nich przeziębienie, zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej (SARS) i bliskowschodni zespół niewydolności oddechowej (MERS). W 2019 roku w chińskim Wuhan zidentyfikowano nowego koronawirusa zdolnego do zainfekowania człowieka. Patogen został nazwany SARS-CoV-2, a powodowana przez niego choroba – COVID-19. 

Objawy COVID-19

Większość osób zarażonych wirusem SARS-CoV-2 doświadcza łagodnych objawów i zdrowieje bez konieczności specjalistycznego leczenia. Osoby starsze oraz cierpiące na przewlekłe choroby układu oddechowego, układu krążenia, cukrzycę i nowotwory są bardziej narażone na poważny przebieg COVID-19.

Najczęstsze objawy koronawirusa to:

  • zmęczenie;
  • suchy kaszel;
  • gorączka.

Rzadziej występują symptomy, takie jak:

  • utrata smaku i/lub zapachu;
  • bóle mięśni, gardła, głowy;
  • biegunka;
  • zapalenie spojówek;
  • wysypka lub przebarwienie palców rąk i nóg („covidowe palce”).


Do poważnych objawów COVID zaliczane są:

  • duszność;
  • ucisk lub ból w klatce piersiowej;
  • utrata zdolności ruchowych lub mowy.

W przypadku poważnych objawów powinniśmy szukać natychmiastowej pomocy lekarskiej. 

Koronawirus SARS-CoV-2 – jak dochodzi do zakażenia?

Koronawirusem SARS-CoV-2 można się zarazić przede wszystkim poprzez bliski kontakt z osobą zakażoną (również taką, która nie wykazuje objawów). Zakażenie następuje głównie drogą kropelkową, gdy wydzielina z ust lub nosa chorego dotrze do ust, nosa lub oczu osoby zdrowej. Może to mieć miejsce, gdy zakażony kaszle, kicha, mówi, śpiewa czy ciężko oddycha.

Patogen bywa też przenoszony poprzez bezpośredni kontakt, np. przy podaniu ręki, obejmowaniu czy całowaniu na powitanie. Koronawirus SARS-CoV-2 w formie aerozolu rozprzestrzenia się również drogą powietrzną, gdzie utrzymuje się do 3 godzin.

Czy koronawirus może przetrwać na przedmiotach?

Patogen wywołujący COVID-19 jest także przenoszony przez kontakt ze skażonymi powierzchniami i późniejsze dotknięcie ust, oczu lub nosa. Wirus może przetrwać do 24 godzin na kartonie oraz do 72 godzin na plastiku i stali nierdzewnej. W związku z tym podczas pandemii trzeba unikać dotykania powierzchni i przedmiotów w miejscach publicznych, m.in. blatów, klamek, przycisków w windzie, poręczy czy włączników światła. Należy też regularnie dezynfekować rzeczy, których często dotykamy, np. telefon. Wystarczą do tego standardowe środki odkażające.

Dlaczego trzeba utrzymywać dystans?

Zarażenie wirusem SARS-CoV-2 jest bardziej prawdopodobne, jeśli odległość od osoby zakażonej wynosi mniej niż 1 m. Stąd wzięła się zasada bezpieczeństwa mówiąca o konieczności utrzymywania dystansu fizycznego min. 1,5 m. Badania dotyczące koronawirusów wykazują, że zachowanie odległości równej lub większej niż 1 m, w porównaniu z dystansem mniejszym niż 1 m, obniża ryzyko zakażenia około 5 razy. Ponadto efekt ochronny wzrasta 2-krotnie z każdym dodatkowym metrem dystansu między osobą zakażoną a zdrową.

O zarażenie wirusem wywołującym COVID-19 łatwiej w pomieszczeniach zamkniętych, zatłoczonych i niedostatecznie wietrzonych, w których spędzamy dużo czasu w bliskiej odległości, np. w restauracjach, siłowniach, klubach nocnych czy biurach.

Dlatego w trakcie pandemii rekomendowane jest unikanie dużych skupisk ludzkich, słabo wentylowanych pomieszczeń i długotrwałego kontaktu z innymi osobami, zwłaszcza kaszlącymi, kichającymi czy gorączkującymi. Kiedy sami czujemy się źle i mamy objawy wskazujące na COVID-19, także unikajmy osobistych kontaktów społecznych.

Higiena rąk kontra koronawirus SARS-CoV-2

Mycie rąk to jedno z najskuteczniejszych działań ograniczających rozprzestrzenianie się patogenów i zapobiegających infekcjom. Prawidłowa higiena dłoni jest ważna także w czasie pandemii COVID-19. By ograniczyć ryzyko zakażenia, często myjmy ręce wodą z mydłem lub dezynfekujmy je środkiem zawierającym co najmniej 60% alkoholu. Ponadto pamiętajmy o stosowaniu preparatów odkażających dostępnych w sklepach, urzędach czy na stacjach benzynowych. Dobrym sposobem jest też noszenie środka do dezynfekcji dłoni zawsze przy sobie.

Ręce należy myć:

  • przed jedzeniem;
  • po wyjściu z toalety;
  • jeśli są brudne czy lepkie;
  • po powrocie do domu;
  • po przyjściu do pracy;
  • po skorzystaniu z publicznego transportu;
  • po wydmuchaniu nosa, kaszlu lub kichaniu;
  • po zdjęciu maseczki ochronnej;
  • po kontakcie z powierzchniami, których dotykały inne osoby, np. stołami, blatami, przyciskami windy, klamkami, dystrybutorami paliwa, wózkami na zakupy czy elektronicznymi kasami.

Ponadto pamiętajmy, by nie kaszleć w dłonie, ale w zgięcie łokcia lub chusteczkę. Zużytą chusteczkę szybko wyrzucajmy do zamkniętego kosza. Kolejny środek ostrożności zalecany podczas pandemii to unikanie dotykania ust, nosa i oczu nieumytymi rękoma.

Jak prawidłowo myć ręce?

Prawidłowa higiena dłoni jest łatwa. By skutecznie umyć ręce należy wykonać 7 prostych kroków:

  • zmoczyć dłonie wodą;
  • nałożyć mydło tak, by pokryło całą powierzchnię rąk;
  • dokładnie rozprowadzić mydło po powierzchni pocierając o siebie rozprostowane dłonie;
  • pamiętać o umyciu przestrzeni między palcami, grzbietów palców oraz okolic kciuków;
  • szorować przez 30 sekund;
  • opłukać ręce wodą;
  • wytrzeć ręce do sucha jednorazowym ręcznikiem.

W trakcie pandemii najlepiej stosować ręczniki papierowe. Jeśli używamy tych z tkaniny, należy je często prać. Osoby, które mają długie paznokcie, powinny stosować szczoteczkę do paznokci i systematycznie ją dezynfekować. W toaletach publicznych nie należy używać suszarek do rąk.

Koronawirus SARS-CoV-2 a maseczki ochronne

Istotne znaczenie dla ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa wywołującego COVID-19 ma też noszenie maseczki. Szczegóły krajowych regulacji są zmienne, ale przyjmuje się, że tego środka ochrony należy używać wszędzie tam, gdzie spędzamy czas z innymi osobami i nie mamy możliwości zachowania odpowiedniego dystansu.

Największą czujność powinniśmy zachować w ruchliwych centrach handlowych, sklepach, aptekach, kościołach, salonach usługowych, środkach transportu publicznego oraz innych pomieszczeniach o słabej wentylacji. Warto pamiętać, że nawet jeśli nie mamy objawów, możemy być nosicielami wirusa wywołującego COVID-19. Tak więc nosząc maseczkę chronimy także innych.

Maseczki – jakie i dla kogo?

Przed zakażeniem koronawirusem SARS-CoV-2 można się chronić maskami niemedycznymi z tkaniny oraz maskami medycznymi – chirurgicznymi i półmaskami filtrującymi FFP o różnym poziomie wydajności. Potwierdzono, że stosowanie masek medycznych kilkakrotnie zmniejsza prawdopodobieństwo zakażenia. Według zaleceń WHO masek medycznych powinni używać:

  • pracownicy ochrony zdrowia;
  • chorzy z objawami COVID-19;
  • oczekujący na wynik testu na koronawirusa;
  • opiekunowie chorych;
  • ludzie starsi powyżej 60 roku życia, chorzy z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego czy krążenia, rakiem, otyłością, obniżoną odpornością i cukrzycą (są to, jak wspomniano, osoby szczególnie narażone na poważny przebieg COVID-19 i zgon z powodu choroby).

Według WHO niemedyczne maski z tkaniny mogą być używane przez ogół społeczeństwa, czyli osoby w wieku poniżej 60 lat i bez chorób współistniejących.

Podstawowe zasady użytkowania maseczek

Najważniejszą zasadą dotyczącą używania maseczki ochronnej jest zakrywanie ust i nosa. Maska powinna też przylegać do boków twarzy. Maseczki niemedyczne z tkaniny należy prać przynajmniej raz dziennie w wodzie (co najmniej 60 st. C) z mydłem lub proszkiem. Masek jednorazowych używajmy przez czas zgodny z zaleceniami producenta i po tym okresie wyrzućmy. Należy również pamiętać o umyciu rąk przed i po zastosowaniu maseczki oraz po dotknięciu jej podczas noszenia.

Jak zapobiec zakażeniu koronawirusem SARS-CoV-2?

Czy maski przemysłowe chronią przed COVID-19?

Eksperci WHO zwracają uwagę, żeby do ochrony przeciw COVID-19 nie używać masek przemysłowych z zaworami wydechowymi. Tego rodzaju maski mają za zadanie zapobiegać wdychaniu pyłu i cząstek stałych, co jest możliwe dzięki zamykaniu się zaworów podczas wdechu. Jednak zawory otwierają się przy wydechu. Ułatwia to oddychanie, ale także umożliwia patogenom przedostanie się przez otwory zaworów. Maski przemysłowe są więc nieskuteczne w zapobieganiu COVID-19 i innym chorobom wirusowym układu oddechowego.

W jak wietrzenie pomieszczeń

W zapobieganiu wirusowi wywołującemu COVID-19 może natomiast pomóc prawidłowa wentylacja pomieszczeń. Przebywając w towarzystwie innych osób, otwierajmy okna lub drzwi, kiedy to tylko możliwe. O wprowadzaniu powietrza z zewnątrz pamiętajmy też w przypadku korzystania z wentylatorów. W zmniejszeniu rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2 w pomieszczeniach mogą też pomóc prawidłowo użytkowane mechaniczne systemy ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji (HVAC).

Czym jest aplikacja STOP COVID?

Minister zdrowia zachęca również do korzystania z aplikacji STOP COVID – ProteGO Safe. Działa ona w oparciu o technologię Bluetooth. Monitoruje nasze otoczenie poszukując innych urządzeń, na których jest zainstalowana i zapamiętuje (na 14 dni) dłuższe kontakty w odległości mniejszej niż 2 metry. W przypadku gdy osoba, z którą mieliśmy taki kontakt, zachoruje na COVID-19, zostaniemy o tym powiadomieni.

Jeśli po otrzymaniu informacji, zrezygnujemy ze spotkań z bliskimi czy znajomymi, możemy pomóc w zahamowaniu rozprzestrzeniania się koronawirusa SARS-CoV-2. W Wielkiej Brytanii oszacowano, że – podobna do polskiej – aplikacja zapobiegła około 600 tys. nowych infekcji. STOP COVID można pobrać za darmo ze sklepów Google Play i App Store.

Szczepionki przeciw COVID-19

Kolejnym sposobem zapobiegania COVID-19 są szczepienia. Chronią one przed zakażeniem, ciężkim przebiegiem choroby, powikłaniami i hospitalizacją. Sprzyjają też budowaniu tzw. odporności stadnej (populacyjnej). Ich działanie polega na przygotowaniu organizmu do obrony przed wirusem SARS-CoV-2. Główne typy szczepionek przeciw COVID-19 to:

  • szczepionki mRNA: zawierają cząsteczkę zwaną informacyjnym RNA (ang. messenger RNA, mRNA) z instrukcjami wytwarzania białka S (kolca) wirusa SARS-CoV-2. Jest to główne białko, które patogen wykorzystuje do infekowania organizmu. Po podaniu szczepionki makrofagi odczytują informacje z mRNA i tymczasowo wytwarzają białko S. Układ odpornościowy jest wtedy w stanie rozpoznać to białko jako obce, wytworzyć skierowane przeciwko niemu przeciwciała i uaktywnić limfocyty T (rodzaj białych krwinek) do atakowania go. Jeżeli osoba zaszczepiona zetknie się później z wirusem SARS-CoV-2, jej układ odpornościowy będzie gotów, by go zwalczać.

  • szczepionki wektorowe: składają się z innego wirusa niepatogennego (najczęściej adenowirusa), zmodyfikowanego tak, by zawierał gen wytwarzający białko S wirusa SARS-CoV-2. Po podaniu szczepionka dostarcza gen wirusa SARS-CoV-2 do komórek organizmu. Komórki wykorzystają gen do produkcji białka S. Układ odpornościowy osoby zaszczepionej rozpozna to białko jako obce i wyprodukuje przeciwciała oraz aktywuje limfocyty T, by je zaatakować. Jeżeli później osoba zaszczepiona wejdzie w kontakt z wirusem SARS-CoV-2, jej układ immunologiczny rozpozna go i będzie gotowy do obrony organizmu. Adenowirus zawarty w szczepionce nie może się rozmnażać się i nie powoduje chorób.

  • szczepionki podjednostkowe: ten rodzaj szczepionki przeciw COVID-19 zawiera dezaktywowane białko S wirusa. Po szczepieniu układ odpornościowy rozpoznaje białko jako obce, tworzy przeciwciała i uaktywnia limfocyty T do atakowania go. Jeśli zaszczepiona osoba zetknie się w przyszłości z koronawirusem wywołującym COVID-19, jej układ odpornościowy zidentyfikuje go i będzie gotów do jego zwalczenia. Co ciekawe EMA ocenia obecnie szczepionkę podjednostkową, która zawiera białko S wytwarzane metodą rekombinacji w komórkach owadzich (a nie w komórkach drożdży, jak ma to miejsce w przypadku szczepionki podjednostkowej przeciw WZW typu B).

 

Fakty i mity dotyczące szczepionki przeciw COVID-19

Wokół szczepionek przeciw COVID-19 narosło wiele mitów. Obalamy 7 najczęściej powtarzanych.

Mit: Szczepionki przeciwko COVID-19 zostały szybko opracowane, dlatego nie są bezpieczne.

Fakt: Krótki czas opracowania szczepionek nie oznacza, że producenci omijali protokoły bezpieczeństwa lub nie przeprowadzali wymaganych testów. Szczepionki przeciw COVID-19 wprowadzane obecnie warunkowo na rynek unijny muszą spełniać takie same kryteria dotyczące jakości, bezpieczeństwa i skuteczności, jak te dopuszczane poza pandemią. Jedyna różnica polega na tym, że badania kliniczne 3 fazy tych preparatów nadal trwają. Wyniki każdej fazy z ośrodków badawczych były przesyłane na bieżąco, a nie po zakończeniu poszczególnych faz, co skróciło czas decyzyjny.

Mit: Szczepienie przeciw COVID-19 sprawi, że zachoruję na COVID-19.

Fakt: Szczepionki przeciw COVID-19 nie zawierają żywego wirusa SARS-CoV-2, więc nie mogą wywoływać choroby. Jednak organizm buduje odporność po kilku tygodniach od szczepienia, dlatego może się zdarzyć, że zarazimy się wirusem SARS-CoV-2 tuż przed lub po przyjęciu preparatu.

Mit: Przechorowałem COVID-19, więc nie muszę się szczepić.

Fakt: Przechorowanie COVID-19 może zapewnić naturalną odporność przed ponowną infekcją. Nie jest jednak jasne, jak długo trwa ta ochrona. Ponieważ możliwe jest ponowne zakażenie, a COVID-19 powoduje komplikacje medyczne, zaleca się, by ozdrowieńcy również się szczepili. U tych osób można opóźnić szczepienie do 90 dni po postawieniu diagnozy, bo ponowna infekcja w ciągu 90 dni od pierwszego zarażenia jest rzadkością.

Mit: Po szczepieniu przeciw COVID-19 nie muszę już zachowywać środków ostrożności.

Fakt: Chociaż szczepienie przeciw COVID-19 może zapobiec zachorowaniu, obecnie nie wiadomo, czy po jego przyjęciu nadal nie przenosimy wirusa na inne osoby. Dopóki te mechanizmy nie zostaną lepiej poznane, ważne jest kontynuowanie stosowania środków ostrożności, w tym noszenia maski, mycia rąk czy zachowania dystansu fizycznego.

Mit: Szczepionka mRNA przeciwko COVID-19 zmieni moje DNA.

Fakt: Szczepionki mRNA działają poprzez instruowanie komórek organizmu, jak wytwarzać białko wyzwalające odpowiedź odpornościową. Wstrzyknięcie mRNA do naszego organizmu nie wpływa na DNA. Cząsteczka mRNA pochodząca ze szczepionki nie pozostaje w ustroju, ale ulega rozkładowi wkrótce po zaszczepieniu.

Mit: Szczepionki przeciw COVID-19 zostały opracowane jako sposób na kontrolowanie populacji. 

Fakt: Szczepionki przeciw COVID-19 nie zawierają nanochipów, nie śledzą ludzi, ani nie gromadzą ich danych osobowych. Mit ten powstał po komentarzach Billa Gatesa. Technologia, do której odnosił się Gates nie została nigdy wdrożona i nie jest związana z opracowywaniem, testowaniem ani dystrybucją szczepionek przeciw COVID-19. 

Mit: Szczepienie przeciw COVID-19 może wywołać poronienie.

Fakt: Podczas naturalnej infekcji układ odpornościowy wytwarza takie same przeciwciała przeciw białku S wirusa SARS-CoV-2, jak w wyniku szczepienia. Gdyby miało to jakikolwiek związek z możliwością poronienia, nastąpiłby już wzrost liczby poronień u kobiet zakażonych wirusem wywołującym COVID-19. Takie zjawisko nie miało miejsca.

Szczepienia przeciwko COVID-19 dają nadzieję na zakończenie pandemii i powrót do normalności. Dopóki jednak dostęp do nich jest ograniczony, najłatwiejszym sposobem na zapobieganie koronawirusowi SARS-CoV-2 jest przestrzeganie regulacji sanitarnych oraz omówionych wyżej zasad bezpieczeństwa. By chronić siebie i innych przed patogenem wywołującym COVID-19, środki ostrożności powinniśmy stosować kompleksowo.

Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Jacek Walewski

 

Literatura tematu: