Szczepienia przed podróżą

Podróże zagraniczne, zwłaszcza te poza kontynent europejski, narażają nas często na choroby, które w Polsce nie występują, a które mogą być bardzo niebezpieczne dla naszego zdrowia. Szczepienia ochronne należą do najlepszych sposobów zapobiegania chorobom zakaźnym w podróży. Jest to zarówno bezpieczna, jak i bardzo skuteczna forma profilaktyki, wykorzystująca naturalne zdolności obronne organizmu i zapewniająca odporność na długi czas.

Planujesz wyjazd do egzotycznych krajów? Nie wiesz, na jakie choroby warto się zaszczepić przed podróżą? Umów wizytę w Centrum Medycznym Damiana w Warszawie! Oferujemy pomoc doświadczonego lekarza medycyny podróży a także pełen zakres obowiązkowych szczepień dla podróżnych. Zapraszamy do zapisów! 

Jakie szczepienia są obowiązkowe dla podróżnych?

Obecnie jedynym szczepieniem obowiązkowym, na podstawie Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, jest szczepienie przeciwko żółtej gorączce (żółtej febrze), wymagane przy wyjeździe do części krajów tropikalnych, przede wszystkim w Afryce i Ameryce Południowej.

Potwierdzeniem przeprowadzania szczepień obowiązkowych jest wpis do Międzynarodowej Książeczki Szczepień, nazywanej niekiedy „medycznym paszportem podróżnika”. Podczas podróży w rejony objęte obowiązkiem szczepień, brak dowodu uodpornienia naraża turystę na odmowę pozwolenia na wjazd, przymusowe szczepienia na granicy lub kwarantannę na własny koszt.

Niektóre państwa na podstawie własnego prawa wizowego wymagają od podróżnych także innych szczepień, czego przykładem jest szczepienie przeciwko meningokokom, obowiązkowe dla udających się do Arabii Saudyjskiej.

Przygotowując się do egzotycznej podróży, warto pamiętać, że szczepienia obowiązkowe mają na celu przede wszystkim ochronę mieszkańców objętych nimi krajów przed epidemiami, a zdrowie indywidualnego turysty chronią szczepienia zalecane.

Czy dzieci powinny być szczepione przed egzotycznymi podróżami?

U dzieci, podobnie jak u dorosłych, można zapobiec wielu problemom zdrowotnym w podróży. Dobór środków profilaktycznych dla małego podróżnika zależy m.in od wieku i wcześniejszego uodpornienia w ramach kalendarza szczepień dziecięcych. Stosowanie większości szczepionek przyporządkowane jest do określonych przedziałów wiekowych, co trzeba uwzględnić w planowaniu profilaktyki u najmłodszych turystów.

Egzotyczna podróż wymaga często współpracy lekarza medycyny podróży, pediatry lub lekarza rodzinnego dziecka w zakresie szczepień. Planując rodzinną podróż w tropiki, warto więc przeznaczyć więcej czasu na spokojne przygotowanie zdrowotne jej najmłodszych uczestników.

Przed konsultacją lekarską należy pamiętać o dostarczeniu dokumentacji dotychczasowych szczepień dziecka (książeczki zdrowia).

Rezygnacja ze szczepień zalecanych przed podróżą może zaowocować koniecznością leczenia w złych warunkach lub przerwaniem podróży ze względów zdrowotnych, wysokimi kosztami przyśpieszonego powrotu do kraju, długą terapią, a także trwałymi powikłaniami.

Jak wybrać właściwe szczepienie przed podróżą?

Zakres szczepień przed podróżą powinien zostać ustalony podczas specjalistycznej konsultacji lekarskiej. Ich wybór zależy od rejonu wyjazdu, ale także charakteru i długości wycieczki, wieku oraz stanu zdrowia podróżnego, jak również dotychczasowego uodpornienia.

Szczepienia przed wyjazdem do krajów basenów Morza Śródziemnego

Najbardziej niedocenianą chorobą występującą w naszej szerokości geograficznej, tak samo, jak na całym świecie, jest tężec. Przebiega on najczęściej w formie zakażenia przyrannego, a toksyny wytwarzane przez laseczki tężca atakują układ nerwowy, prowadząc do bolesnych i trwałych skurczów różnych grup mięśniowych, w tym mięśni oddechowych.

Tężec w pełni rozwiniętej postaci wymaga hospitalizacji w warunkach oddziału intensywnej terapii, gdyż nawet do około połowy przypadków kończy się śmiercią. W Polsce od wielu lat prowadzone są szczepienia obowiązkowe przeciwko tężcowi w ramach programu szczepień ochronnych dzieci. Ostatnią dawkę tego szczepienia młodzież powinna otrzymywać przy okazji bilansu 18-latka.

Warto wiedzieć, że od kilku lat zamiast starszej dwuwalentnej (uodparniającej na dwie choroby jednocześnie) szczepionki przeciwko tężcowi i błonicy podawana jest nowsza, trójwalentna szczepionka zapewniająca uodpornienie przeciw tężcowi, błonicy i krztuścowi. Odporność po tych szczepieniach z dzieciństwa nie trwa jednak na zawsze – zalecane jest  przyjmowanie dawki przypominającej raz na 10 lat (kolejne dawki nie są niestety refundowane przez NFZ, choć szczepionka nie należy do najdroższych).

Wiele osób nie pamięta o przedłużaniu ważności tego szczepienia – dlaczego zatem nie mamy w Polsce do czynienia z epidemią tężca? Otóż, gdy dojdzie do zranienia, które może być zabrudzone ziemią, podanie dawki przypominającej szczepionki przeciwko samemu tężcowi jest rutynową procedurą w ramach opracowania rany przez chirurga. To w Polsce i przy założeniu, że z urazem udamy się do lekarza. Nie ma natomiast gwarancji, że taką dodatkową ochronę w razie wypadku otrzymamy np. w Chorwacji czy Portugalii.

Naturalnie nie u każdej osoby, która zrani się np. przy pracy w ogródku lub podczas jazdy na rowerze, rozwinie się tężec, jednak ryzyko istnieje nawet po płytkim skaleczeniu przy obieraniu jarzyn. Taka dawka przypominająca przedłuża odporność przeciw samemu tężcowi, ale nie przeciw dokuczliwym bakteryjnym zakażeniom dróg oddechowych, jakimi są błonica i krztusiec.

Błonica, czyli krup, czy to wprawdzie w Polsce rzadkość – występuje natomiast u naszych sąsiadów zza wschodniej granicy. Są to kraje wcale nie rzadko wybieranie na cel podróży wakacyjnych, a ponadto w związku z obecną sytuacją polityczną możemy się spodziewać częstszego kontaktu z osobami migrującymi z Ukrainy.

Z kolei krztusiec to choroba rozpoczynająca się jak cięższe przeziębienie, ale przekształcająca w ataki uciążliwego, duszącego kaszlu, mogące trwać wiele tygodni. Nie stanowi to zagrożenia życia dla zdrowych dorosłych, ale może być niebezpieczna dla osób z chorobami układu oddechowego, np. astmą czy POChP, a dla noworodków i młodszych niemowląt stanowi nawet potencjalne zagrożenie życia. Oczywiście, niemowlęta podlegają szczepieniom przeciw krztuścowi, ale zadowalająca odporność pojawia się u nich dopiero po podstawowej serii szczepień, czyli po kilku miesiącach od urodzenia. Dobrym sposobem na uchronienie maleństwa jest więc zaszczepienie przeciw krztuścowi osób, które będą miały z nim najbliższy kontakt – rodziców, dziadków czy ewentualnej opiekunki.

Od 2012 r. Centrum Kontroli i Prewencji Chorób w Atlancie rekomenduje także szczepienie przeciw krztuścowi ciężarnym po 27. tygodniu ciąży – właśnie szczepionką skojarzoną, działającą przeciwko tężcowi, błonicy oraz krztuścowi i przeznaczoną dla osób dorosłych. Podstawowym celem tego szczepienia jest przekazanie dziecku przez mamę poprzez łożysko jak największej ilości przeciwciał ochronnych. Rekomendowana szczepionka była badana pod kątem bezpieczeństwa i skuteczności przez wiele lat. 

Kolejnym szczepieniem, które warto rozważyć w klimacie umiarkowanym jest szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu (nie należy mylić tej choroby z boreliozą). Kleszczowe zapalenie mózgu występuje relatywnie rzadko, ale jest groźne, ponieważ często pozostawia trwałe ubytki neurologiczne (np. zaburzenia mowy i pamięci, niedowłady). Do zakażenia może dojść nie tylko poprzez ukąszenie kleszcza, ale też notowano przypadki zachorowań związanych ze spożyciem niepasteryzowanego mleka krowiego, owczego i koziego z terenów endemicznych (czyli takich, na których dana choroba typowo występuje – w przypadku KZM według danych Centrum Kontroli i Prewencji Chorób w Atlancie należy do nich m.in. właśnie Polska).

W przeciwieństwie do boreliozy kleszczowe zapalenie mózgu nie jest jednak chorobą przebiegającą w utajeniu, przewlekłą. Trudno doradzać w okresie letnim unikanie terenów leśnych i parków, ale zaszczepić można nawet dziecko, które ukończyło rok; oprócz tego ważną ochronną rolę pełni stosowanie repelentów (preparatów odstraszających owady i stawonogi) oraz prawidłowe usuwanie kleszcza, jeżeli już doszło do ukąszenia.

W krajach basenu Morza Śródziemnego zdarzają się epidemie żółtaczki pokarmowej (wirusowe zapalenie wątroby typu A), lecz epidemia z 2013 r., która trwa nadal, objęła nawet kraje skandynawskie. WZW A, w przeciwieństwie do WZW B lub WZW C, nie powoduje co prawda zakażeń przewlekłych, ale trwa kilka tygodni i u dorosłych z reguły wymaga hospitalizacji. Przebycie tego zakażenia dyskwalifikuje potencjalnego dawcę krwi, a u ciężarnej może przybrać postać piorunującego zapalenia wątroby, które kończy się przeszczepem tego narządu albo śmiercią. 

Szczepienia zalecane i obowiązkowe dla podróżujących

Prezentowana tabela zestawia szczepienia zalecane dla zdrowych osób dorosłych, które planują zagraniczny wyjazd. Wyjątek stanowią szczepienia obowiązkowe: przeciw żółtej febrze (żółtej gorączce) – przy wjeździe do niektórych krajów świata (przede wszystkim w Afryce i Ameryce Południowej) – oraz przeciw zakażeniom meningokokowym – w Arabii Saudyjskiej.

Wybór spośród przedstawionych w tabeli szczepień zalecanych zależy od trasy wycieczki, ale także od charakteru i długości wyjazdu, stylu podróżowania oraz stanu zdrowia turysty. Lekarz medycyny podróży pomoże dobrać zakres szczepień, uwzględniając indywidualne ryzyko zdrowotne w rejonie docelowym, dotychczasowe uodpornienie turysty oraz ewentualne przeciwwskazania.

Jak przygotować się do wizyty lekarskiej?

Przed wizytą w naszej placówce należy przygotować informacje, które pozwolą lekarzowi ustalić, na jakie zagrożenia zdrowotne narażony jest pacjent podczas pobytu zagranicznego:

• dokładną trasę podróży,
• termin i charakter wyjazdu (tramping, wycieczka niskobudżetowa, stacjonarny pobyt w hotelu, wyjazd o charakterze zawodowym itp.),
• planowane elementy turystyki aktywnej (wycieczki wysokogórskie, nurkowanie, zwiedzanie jaskiń, polowania na zwierzęta),
• wiek podróżującego (dotyczy to przede wszystkim dzieci),
• ostatnio przebyte choroby oraz ewentualne schorzenia przewlekłe,
• listę leków przyjmowanych na stałe,
• udokumentowane przebyte wcześniej szczepienia ochronne,
• stosowane w przeszłości leki przeciwmalaryczne,
• uczulenia na leki, białko jaja kurzego (składnik wielu szczepionek) lub inne substancje,
• ciąża lub planowane karmienie piersią podczas podróży,
• zaburzenia odporności u podróżującego - związane z przewlekłymi chorobami lub stosowaniem leków.