Błonica (dyfteryt) - przyczyny, objawy, leczenie; szczepienie na błonicę w Warszawie

Data publikacji: 26.04.2019 ,Data aktualizacji: 10.08.2022
Czas czytania: 9 minut
szczepienie przeciw błonicy

Dzięki szczepieniom możemy skutecznie zapobiegać groźnym chorobom, które jeszcze do niedawna wywoływały epidemie na całym świecie. Jedną z takich chorób jest błonica – ostra choroba zakaźna, która wytwarza bardzo silną i niebezpieczną dla zdrowia (i życia) toksynę.

Co wywołuje błonicę, jakie są objawy choroby i jak zapobiegać błonicy? Przeczytaj artykuł przygotowany przez naszych Ekspertów i umów się na szczepienie przeciw błonicy w Centrum Medycznym Damiana. Zapraszamy!

ZADZWOŃ

Spis treści:

Co to jest błonica?

Błonica klasyfikowana jest do ostrych i ciężkich chorób zakaźnych, wywoływanych gram-dodatnimi szczepami bakterii Corynebacterium diphtheriae – maczugowca błonicy. Wywołana bakterią infekcja cechuje się wysoką zakaźnością, a rozprzestrzenia m.in. drogą kropelkową – wnika do organizmu przez nos, lub jamę ustną po kontakcie z nosicielem, osobą chorą lub skażonymi przedmiotami (np. odzież, sztućce czy żywność).

Błonica była w przeszłości przyczyną przedwczesnych zgonów osób zakażonych, głównie dzieci. Jako choroba kosmopolityczna, występująca na całym świecie, w historii ludzkości odznaczała się licznymi epidemiami. Błonica atakuje błony śluzowe dróg oddechowych, gardło, migdałki, krtań oraz skórę, a w zaawansowanym stadium infekcji może uszkadzać serce, nerki i układ nerwowy, dlatego na okres leczenia niezbędna jest hospitalizacja chorego.

Błonica znana jest pod wieloma nazwami: dyfteria (ang., łac. diphtheria), dyfteryt, dyfteryt, krup czy dławiec. Nazwa choroby związana jest bezpośrednio z objawami, które wywołuje - charakterystycznymi zmianami powstającymi m.in. w obrębie błon śluzowych, w postaci płatowych, półprzeźroczystych, białawych lub ciemnych (czarnych) nalotów martwiczych.

Postać błonicy cechują jej objawy - od nieswoistych, jak osłabienie, wysoka gorączka czy ból gardła, do typowych, charakterystycznych dla tej choroby, do których należą: ostry ból gardła i krtani ze zwężeniem światła gardła i krtani, bezgłos, pojawienie się błon rzekomych w miejscach zmienionych chorobowo a także zaburzenie rytmu serca i pracy innych narządów.

W Hiszpani dyfteria zwana „El garotillo” zyskała miano dusiciela, ponieważ ze względu na postępujący przebieg, choroba może wywoływać poważne zmiany w funkcjonowaniu układu oddechowego – od trudności w oddychaniu, po ostrą niewydolność oddechową i krążenia, którego wynikiem może być śmierć chorego.

Bakterie – maczugowce błonicy – wytwarzają bardzo silną, niebezpieczną dla zdrowia i życia Pacjenta toksynę, zaburzającą działanie wielu narządów a następnie kolonizują błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Osobom leczonym niezbędne jest podanie surowicy zawierającej przeciwciała przeciwko toksynie błoniczej - brak leczenia, lub zbyt późna interwencja medyczna, może przyczynić się do dysfunkcji różnych narządów, a nawet śmierci chorego.

Przypadki błonicy w Szwajcarii

Na początku sierpnia 2022 roku, Federal Asylum Center in Bern (Centrum Azylowe, Szwajcaria) zgłosiło pierwsze przypadki zakażenia błonicą, której nie odnotowano w tym kraju od 39 lat. Zakażenie bakteryjne rozpoznano u osób ubiegających się o azyl. Z racji wysokiej zaraźliwości chorobą, ponad 170 osób zostało objętych kwarantanną.

Przypadek błonicy w Szwajcarii, który pojawił się w ośrodku dla obcokrajowców, jest odpowiedzią na pytanie o sens szczepień i ryzyko związanego z podróżami w rejony świata, w których niski poziom wszczepienia ludności przeciwko błonicy realnie zagraża zdrowiu oraz życiu osób podróżujących.

Błonica – stan zagrożenia w Polsce

Zgodnie z aktualizowanymi danymi Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego (Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru – Pracowni Monitorowania i Analizy Sytuacji Epidemiologicznej) oraz najnowszymi informacjami o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatrucia w Polsce, w 2022 roku odnotowano jeden przypadek zachorowania na błonicę (w okresie 1.01-15.01.2022 r.).

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych w Polsce, szczepionka przeciwko błonicy finansowana jest z budżetu Ministerstwa Zdrowia i znajduje się w wykazie kalendarza obowiązkowych szczepień ochronnych dzieci i młodzieży od 1 do 19 roku życia.

W związku z powyższym, sytuacja epidemiologiczna błonicy na terenie naszego kraju jest i będzie stabilna, dopóki społeczeństwo będzie pamiętało o regularnych szczepieniach ochronnych.

szczepienie błonica

Rodzaje błonicy

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych definiuje błonicę jako chorobę zakaźną wywoływaną przez maczugowca błonicy, charakteryzującą się bólem gardła, gorączką i błoną rzekomą na migdałkach, gardle lub jamie nosowej.

W zależności od miejsca ulokowania się bakterii błonicy i sposobu rozwoju infekcji, choroba może przebiegać wielokierunkowo – bezobjawowo u jej nosicieli, jako zmienione miejscowo uszkodzenia skóry (poprzez nietoksyczne szczepy bakterii), po znacznie poważniejsze objawy zakażenia, z niewydolnością serca i układu nerwowego włącznie. W każdym przypadku zakażenia konieczne jest leczenie szpitalne.

Jakie są rodzaje błonicy? Wyróżnia się infekcję bakteryjną wywołaną Corynebacterium diphtheriae w postaci:

  • błonicy gardła – dyfteryt (w tym błonica migdałków i błonicza angina rzekomobłoniasta);
  • błonica krtani – krup dławiec (w tym błonicze zapalenie krtani i tchawicy);
  • błonica nosa;
  • błonica skóry;
  • błoniczego zapalenia: spojówek, mięśnia serowego, wielonerwowego.

Ponadto, błonica może uwidaczniać się na skórze narządów płciowych (infekcja błon śluzowych narządów płciowych), atakować ośrodkowy układ nerwowy lub przyczynić się do rozwinięcia stanu zapalnego ucha środkowego.

Błonica gardła (dyfteryt)

Bakteria błonicy wywołuje m.in. błonice gardła, której charakterystyczny nalot (błony) i nieprzyjemny, gnilny zapach z ust jest głównym objawem różnicowym, obok współwystępującego obrzęku węzłów chłonnych, chrypki, ropnej lub krwistej wydzieliny z nosa. Zmiany chorobowe w postaci silne przylegających błon, ulokowane są w okolicach nosogardzieli, na migdałkach i łukach podniebnych.

Błonica krtani (krup, dławiec)

Szacuje się, że błonica krtani (tzw. krup lub dławiec), występuję nieczęsto, jednak obrzęk wywołany infekcją może skutecznie zmniejszyć lub całkowicie zablokować przepływ powietrza i stać się przyczyną śmierci przez uduszenie. Dla błonicy krtani charakterystyczny jest współwystępujący szczekający kaszel i świst wdechowy (krtaniowy).

Błonica nosa

Skolonizowanie bakterii błonicy na błonach śluzowych nosa prowadzi do jej owrzodzenia – to jeden z objawów błonicy nosa, której towarzyszy surowiczo-ropna lub surowiczo-krwawa wydzielina z nosa utrudniająca oddychanie przez nos.

Jak można zarazić się błonicą?

Błonica to choroba występująca na całym świecie niezależnie od warunków klimatycznych. W krajach uprzemysłowionych od kilkudziesięciu lat skutecznie zwalczana dzięki szczepieniom. Choroba nadal stanowi jednak realne zagrożenie utraty zdrowia i życia w krajach rozwijających się, w których zmniejszony został nadzór epidemiologiczny - obowiązek szczepień przeciwko błonicy nie jest prowadzony lub przestrzegany.

Jakie są drogi zakażenia błonicą? Choroba przenoszona przez bezpośredni kontakt z nosicielem, osobą chorą. Najczęściej drogą kropelkową poprzez kichnięcie czy kaszel (wdychana jest z zakażonych wydzielin oddechowych), a także przez styczność z zakażoną żywnością, naczyniami czy ubraniami chorego (bezpośredni kontakt skórny z nosicielem lub chorym). Rzadziej do infekcji może dojść przez kontakt ze zwierzęciem – zarażonym psem czy kotem.

Na zarażenie bakterią błonicy i pełnoobjawowy obraz choroby narażone są w szczególności nieszczepione dzieci i młodzież poniżej 15 roku życia – jednak żadna grupa wiekowa nie jest całkowicie odporna na zainfekowanie. Warto podkreślić, że w sytuacji, w której organizm jest osłabiony walką z inną chorobą (lub krótko po infekcji) również zwiększa się prawdopodobieństwo zakażenia błonicą i innymi infekcjami bakteryjnymi.

ZADZWOŃ

 

Jakie są objawy błonicy?

Pierwsze objawy błonicy uwidaczniają się średnio od 2 do 5 dni po zakażeniu. Objawy towarzyszące błonicy zależą od rodzaju toksyny błoniczej wydzielanej przez bakterię. Zakażenie błonicą potwierdza się na podstawie objawów klinicznych oraz identyfikacji bakterii Corynebacterium diphtheriae w wymazie z gardła lub zakażonej tkanki Pacjenta.

O tym, dlaczego błonica klasyfikowana jest do ostrych chorób zakaźnych, świadczy przegląd wywoływanych przez nią patologii – od poważnych stanów zapalnych, owrzodzeń błon śluzowych, po rozległe uszkodzenia narządów dróg oddechowych, układu nerwowego i krążenia.

Charakterystyczne zmiany – bezpośrednio związane z nazwą choroby, to tzw. błony rzekome, umiejscawiające się na tylnych strukturach jamy ustnej, migdałkach, języczku, podniebieniu miękkim, części ustnej gardła i nosogardzieli. Półprzeźroczysty lub białawy nalot wraz z rozwojem infekcji zmienia odcień na zielonkawy lub czarny (zmiany martwicze).

Jak rozpoznać błonicę? Typowe objawy błonicy to:

  • zmęczenie;
  • dreszcze;
  • ból głowy;
  • gorączka (38°C lub wyższa);
  • ból gardła;
  • kaszel (tzw. szczekający);
  • chrypka;
  • trudność w połykaniu;
  • powiększone węzły chłonne;
  • tkliwość węzłów chłonnych;
  • niepokój;
  • obrzęk szyi, tzw. szyja Nerona, bycza szyja, szyja prokonsula;
  • wydzielina z nosa: ropna, krwista;
  • charakterystyczne martwicze błony pokrywające błonę śluzową gardła oraz/lub migdałków, nosa, krtani i tchawicy (silnie przylegający półprzeźroczysty nalot lub koloru białego, żółtawego lub ciemna, czarna pseudobłona rzekoma);
  • trudności w oddychaniu;
  • zaburzenia pracy serca;
  • objawy porażenne układu nerwowego.

Ile trwa błonica?

Pierwsze objawy zakażenia bakterią błonicy pojawiają się średnio od 2 do 5 dni po ekspozycji na patogen, ale okres wylęgania choroby trwa do 10 dni od zainfekowania. Osoba chora lub nosiciel błonicy zaraża bakterią 2 dni przed pojawieniem się pełnoobjawowej infekcji i tak długo, jak długo zjadliwe bakterie błonicy są obecne w wydzielinie z dróg oddechowych chorego (średnio 2-6 tygodni bez antybiotykoterapii).

Czas trwania błonicy jest uzależniony od stanu zdrowia chorego i rodzaju infekcji błoniczej. Objawy zarażenia przybierające postać łagodną zdecydowanie szybciej przywracają chorego do pełni zdrowia. Toksyny błonicze mogą przenikać do krwioobiegu, a powikłania infekcji mogą znacząco wpłynąć na okres rekonwalescencji chorego.

Warto pamiętać, że błonica (nazywana dawniej „dusicielem” lub „duszącym aniołem”), w wyniku znacznego obrzęku szyi i zwężenia światła przewodu oddechowego spowodowanego narastającymi wewnątrz pseudobłonami martwiczymi, była w przeszłości przyczyną wielu zgonów.

Błonica a szkarlatyna

Zarówno błonica, jak i szkarlatyna są chorobami zakaźnymi, bakteryjnymi, wywołującymi szereg niepokojących objawów. W obu przypadkach do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, poprzez wdychanie wydzielin oddechowych chorego, pośredni lub bezpośredni kontakt ze skórą chorego. Jednak to, co znacząco odróżnia obie choroby, to czynniki ją wywołujące (rodzaj bakterii) i sam przebieg infekcji.

Szkarlatyna (ang. scarlet fever, tł. szkarłatna gorączka) zwana płonicą, to wywołana bakterią gram-dodatnią Streptococcus pyogenes (egzotoksyną paciorkowcową A, B lub C) choroba charakteryzująca się ostrym bólem gardła, gorączką, bólami głowy oraz specyficzną, jasnoczerwoną wysypką, która wraz z rozwojem infekcji przenosi się na całe ciało. U chorych na szkarlatynę, język przybiera kolor malinowy.

W przypadku szkarlatyny, podobnie jak w przebiegu błonicy, również dochodzi do zmian w okolicach gardła (zaczerwienienie, białe lub żółtawe plamy), problemów z połykaniem i uwrażliwienia powiększonych węzłów chłonnych, a w stanach poważnych może dochodzić do problemów z oddychaniem.

Obie choroby znacząco różnią się od siebie, a jednym z powodów, przez który mogą być mylone przez Pacjenta, jest ich nazewnictwo – dyfteryt zwany błonicą i szkarlatyna zwana płonicą, nierzadko wprowadzają zamieszanie w diagnostyce różnicowej.

wizyta kwalifikująca szczepienie

Szczepionka przeciwko błonicy

Przed błonicą i jej powikłaniami można ochronić się przyjmując szczepienie przeciw chorobie. Szczepionka przeciwko błonicy to jedyna i skuteczna ochrona przeciwko tej groźnej chorobie zakaźnej.

U osób nieuodpornionych (lub nieskutecznie ochronionych) na błonicę, w przypadku zainfekowania bakterią, przebieg choroby może być bardzo ciężki i realnie zagrażać życiu. Błonica może prowadzić do uduszenia, zatrzymania akcji serca i poważnych zmian neurologicznych. Obecnie, skuteczne leczenie błonicy to efekt szybkiej interwencji medycznej i niedoprowadzanie do groźnych powikłań infekcyjnych.

Do najpopularniejszej metody zapobiegania błonicy należy stosowanie szczepienia skojarzonego DTP wieloskładnikowego, zawierającego różne antygeny, podawane jednocześnie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.

Kiedy należy zaszczepić się przeciwko błonicy? Szczepienie powinno być wykonywane według następującego kalendarza szczepień:

  • dziecko powinno zostać zaszczepione 4 dawkami szczepionki DTP w 2, 3-4 , 5-6 i 16-18 miesiącu życia (szczepienie podstawowe) oraz dawką przypominającąw 6 roku życia;
  • młodzież powinna zostać zaszczepiona w skojarzeniu ze szczepionką przeciw tężcowi i krztuścowi (dTap) w wieku 14 lat jako szczepienie obowiązkowe;
  • osoby dorosłe, zgodnie z kalendarzem szczepień, powinny zostać zaszczepione przeciw błonicy w skojarzeniu ze szczepionką przeciw tężcowi (dT) w wieku 19 lat jako szczepienie obowiązkowe;
  • osobom dorosłym zaleca wykonanie pojedynczych dawek przypominających przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (dTap) co 10 lat.

Osobną grupą kwalifikowaną do szczepienia przeciw błonicy (i innym chorobom zakaźnym) są osoby podróżujące do krajów, w których istnieje podwyższone ryzyko zakażenia się błonicą.

Przed wyjazdem do jakich krajów należy zaszczepić się przeciw błonicy? Do obszarów endemicznego występowania błonicy należą kraje:

  • Afryka: Algieria, Angola, Egipt, Niger, Nigeria, Sudan, kraje Afryki Subsaharyjskiej;
  • Ameryka Południowa i Środkowa: Boliwia, Brazylia, Dominikana, Ekwador, Haiti, Kolumbia, Paragwaj;
  • Azja Centralna i Południowo-Wschodnia, południowa część Pacyfiku: Afganistan, Bangladesz, Butan, Birma, Kambodża, Chiny, Indie, Indonezja, Laos, Malezja, Mongolia, Nepal, Pakistan, Papua Nowa Gwinea, Filipiny, Tajlandia, Wietnam;
  • Bliski i Środkowy Wschód: Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Jemen, Syria, Turcja.

 

Szczepienie na błonicę Warszawa

Wykonanie szczepienia przeciwko błonicy oferują placówki Centrum Medycznego Damiana. Serdecznie zapraszamy do zapisów!

UWAGA! Wykonanie szczepienia poprzedza obowiązkowa konsultacja kwalifikująca ze specjalistą.  

ZADZWOŃ

 

Błonica – leczenie choroby zakaźnej

W przypadku zakażenia, błonicę można leczyć - należy jednak zachować czujność, ponieważ ostry przebieg choroby zagraża pracy serca (zapalenie mięśnia sercowego), procesowi oddychania i działaniu układu nerwowego.

Poza domięśniowym lub dożylnym podaniem antytoksyny błonicy (antidotum), w celu wyeliminowania bakterii, produkowanych przez nią toksyn i zatrzymania rozprzestrzeniania się choroby, stosuje się także antybiotykoterapię.

Powikłania błonicy

Do najczęstszych powikłań błonicy należy:

  • utrudnione oddychanie:
    • uszkodzenie pracy układu nerwowego; potrzeba mechanicznego wsparcia oddychania w wyniku narastających w świetle dróg oddechowych martwiczych pseudobłon (tracheotomia, podłączenie pacjenta pod respirator, niewydolność oddechowa i zgon);
    • utrudnione oddychanie, spowodowane znacznym opuchnięciem węzłów chłonnych szyi;
    • utrudnione oddychanie w następstwie paraliżu mięśni oddechowych, jako efekt działania toksyny bakteryjnej;
  • uszkodzenie pracy serca, jako efekt działania toksyny błoniczej (bakteria przedostająca się do krwioobiegu uszkadza mięsień sercowy, powodując jego zapalenie – od stanu lekkiego, niezagrażającego życiu, po ciężką niewydolność krążeniową i zgon);
  • uszkodzenie nerwów:
    • porażenie podniebienia;
    • porażenie mięśni poruszających gałką oczną;
    • porażenie mięśni nerwów obwodowych

Uszkodzenie mięśnia sercowego rozwija się u ok. 10-25% chorych na błonicę. Z kolei do powikłań neurologicznych dochodzi znacznie częściej, ponieważ pojawiają się one u ok. 75% Pacjentów.

ZADZWOŃ

 

Źródła: