Dur brzuszny - przyczyny, objawy, leczenie, szczepionka na tyfus

Data publikacji: 26.04.2019 ,Data aktualizacji: 14.09.2022
Czas czytania: 9 minut
tyfus przyczyny objawy leczenie duru brzusznego

Dur brzuszny, zwany tyfusem lub chorobą brudnych rąk, to ciężka, ogólnoustrojowa choroba bakteryjna stanowiąca realne zagrożenie w wielu rejonach świata.

Podróżujesz lub pracujesz za granicą? Chcesz zaszczepić się na dur brzuszny w Warszawie? Przeczytaj artykuł przygotowany przez naszych Ekspertów i umów się na wizytę w Centrum Medycznym Damiana. Zapraszamy do zapisów! 

ZADZWOŃ

 

Spis treści:

Czym jest tyfus (dur brzuszny)?

Dur brzuszny (łac. typhoid) jest ogólnoustrojową, ostrą chorobą zakaźną, którą wywołuje zakażenie gram-ujemnymi bakteriami jelitowymi – pałeczkami duru brzusznego (łac. Salmonella typhi). Synonimicznie, dur brzuszny nazywany jest chorobą brudnych rąk, dawniej znany pod nazwą tyfus (ang. typhoid fever) lub tyfus brzuszny (łac. typhus abdominalis).

Choroba szerzy się poprzez zanieczyszczoną wodę i żywność, głównie w krajach o niskich warunkach sanitarnych (braku higieny, niedostępności bezpiecznej wody pitnej). Dur brzuszny to choroba wywołująca epidemie, a do zakażenia może dojść również po bezpośrednim kontakcie z jej nosicielem.

Objawy zakażenia pałeczką Salmonella typhi obejmują m.in. wysoką gorączkę, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bóle głowy, powiększenie wątroby i śledziony i ogólne złe samopoczucie. Bakteria wywołuje chorobę tylko u ludzi – jest niebezpieczna, ponieważ poza realnym zagrożeniem utarty zdrowia, może zagrażać również życiu – dotyczy to zwłaszcza najmłodszych, zarażanych Pacjentów. Przebieg duru brzusznego zależy od rodzaju objawów i ich nasilenia.

Dur brzuszny jest chorobą kosmopolityczną, w każdym kraju na świecie mogą i pojawiają się przypadki zakażenia, jednak największe ryzyko zachorowania i powikłań występuje na obszarach endemicznych, w których odnotowuje się liczne przypadki duru brzusznego i wyższą śmiertelność.

Zwiększone ryzyko choroby jest bezpośrednio związane z utrzymywaniem się poziomu zasad higieny – im gorsze warunki sanitarne, mniejsza dostępność do wody pitnej i niższy poziom higieny żywności i żywienia, tym wyższe ryzyko zakażenia się pałeczką duru brzusznego Salmonella typhi.

Historia choroby

Pierwsze wzmianki historyczne opisujące chorobę o podobnych do duru brzusznego objawach, pochodzą z czasów starożytnych, a udokumentowany „atak” tyfusu nastąpił w pierwszej połowie XVI wieku. 

Do odkrycia w 1874 roku pałeczki duru brzusznego Salmonella typhi – przyczyniły się badania polskiego naukowca, lekarza i anatomopatologa Tadeusza Browicza. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego wykrył bakterię w śledzionie zmarłego Pacjenta. Z kolei 6 lat później, w roku 1888, kolejny naukowiec – Karl Joseph Eberth, opisał przyczynę tyfusu, wskazując na obecność chorobotwórczej bakterii.

Badania nad przyczyną tyfusu uszczegółowił Georg Theodor August Gaffky, który wyizolował tzw. „pałeczki Eberthella typhi” – kolonie bakterii tyfusu, które obecnie nazywane są Salmonella typhi.

Tyfus - statystyki zachorowań

Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia, na dur brzuszny choruje od 11 do 21 milionów osób na świecie, przy czym rokrocznie umiera z jego powodu od 128 000 do 161 000 osób.

Najwięcej zachorowań występuje w rejonach, gdzie choroba stanowi realny problem epidemiologiczny. Dur brzuszny występuje w: Azji Południowej, Azji Wschodniej, Afryce i Ameryce Południowej i to tam odnotowuje się rocznie od 16 do nawet 33 milionów zachorowań i do pół miliona zgonów. W tych krajach zapadalność wynosi od 10 do powyżej 100 na 100 000 mieszkańców i w większości dotyczy to populacji noworodków, niemowląt, starszych dzieci i młodzieży.

Obywatele Polski nie muszą obawiać się zachorowania, jeżeli nie wyjeżdżają do krajów endemicznego występowania tyfusu. Dur brzuszny w Europie występuje zazwyczaj w wyniku „przywiezienia” bakterii z kraju macierzystego (po podróży), a większość zachorowań dotyczy osób, które przybyły z Indii, Pakistanu czy Bangladeszu (z krajów o niskich standardach higienicznych zwiększających ryzyko zakażenia).

Zgodnie z raportem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego „Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce”, liczba zachorowań na dur brzuszny wynosiła:

  • w okresie od stycznia do sierpnia 2022 roku – 1 przypadek duru brzusznego, bez przypadków duru rzekomego typu A, B, C;
  • rok 2021 – bez przypadków duru brzusznego, z 2 przypadkami duru rzekomego;
  • rok 2020 – bez przypadków duru brzusznego i rzekomego;
  • rok 2019 – 3 przypadki duru brzusznego i 2 wykryte przypadki duru rzekomego;
  • rok 2018 – 2 przypadki duru brzusznego i 6 wykrytych przypadków duru rzekomego;
  • rok 2017 – 7 przypadków duru brzusznego i 2 wykryte przypadki duru rzekomego.

Dur brzuszny a salmonella

Co łączy „dur brzuszny” i „salmonellę”?  Dur brzuszny – chorobę zakaźną przewodu pokarmowego – wywołuje bakteria „Salmonella typhi”, którą z kolei klasyfikuje się do grupy bakterii wywołujących salmonellozy. Obecność salmonelli w środowisku jest dosyć powszechna.

Bakterie salmonelli przyczyniają się do powstawania chorób układu pokarmowego – nie inaczej jest w przypadku duru brzusznego (Salmonella typhi) oraz chorób, których przebieg jest podobny, choć łagodniejszy, w tym dur rzekomy i paradury wywoływane obecnością bakterii: Salmonella paratyphi, Salmonella bongori, Salmonella enterica i innych serotypów.

Salmonellozy wywołują objawy tj. gorączka, biegunka, nudności, wymioty, bóle i skurcze brzucha.

dur brzuszny objawy

Drogi zakażenia chorobą brudnych rąk

Źródłem zakażenia durem brzusznym jest sam chory lub nosiciel, a przenoszenie bakterii odbywa się poprzez zakażoną żywność lub zanieczyszczoną wodę.  Bezobjawowy nosiciel może nigdy nie zachorować, ale zarażać do końca życia. Wystarczy jedna osoba mająca dostęp do produktów spożywczych, by zarazić setki osób – w bezpośrednim lub pośrednim kontakcie.

Choroba szerzy się przez wydaliny (kał, mocz) ludzi zarażonych. Nieodpowiednie warunki sanitarne lub skażone ściekami zbiorniki wodne sprawiają, że każda droga przechodzenia żywności przez skażony obszar (lub bezpośrednio przez chorego), stanowi poważne niebezpieczeństwo zakażenia się Salmonella typhi.

Tyfus nazywany jest chorobą brudnych rąk, ponieważ najłatwiejszym sposobem na przenoszenie bakterii drogą pokarmową, jest spożycie produktów lub napojów skażonych drobnoustrojami pochodzącymi od nosiciela czy chorego, który nie dba o prawidłową higienę rąk lub w sposób niehigieniczny przygotowuje posiłki.

Choroba bardzo łatwo szerzy się w przypadku awarii sieci wodociągowo-kanalizacyjnych, w czasie klęsk żywiołowych (np. powodzi), przy złym zaopatrzeniu w wodę pitną.

Profilaktyka duru brzusznego opiera się na praktykowaniu prawidłowej higieny – myciu rąk przed jedzeniem (z użyciem mydła), myciu i czyszczeniu warzyw czy owoców przed ich obróbką, niespożywaniu skażonej żywności, wody i innych płynów.

Tyfusowa Mary

Popularnym i chętnie powielanym przykładem dotyczącym zdolności szybkiego rozprzestrzeniania się bakterii duru brzusznego, jest przypadek „Tyfusowej Mary”. Okryta złą sławą nowojorska kucharka i pomoc domowa, Mary Mallon, z początkiem XX wieku zaraziła 27 osób w 7 domach, w których pracowała. W wyniku zakażenia i choroby zmarły wówczas 3 osoby. Badania próbek kału Mallon potwierdziły obecność bakterii duru brzusznego i jej nosicielstwo.

Pomimo czasowej izolacji i zakazie wykonywania zawodu, w krótkim czasie Mary Mallon podjęła pracę pod zmienionym nazwiskiem – również na stanowisku kucharki, tym razem, w placówce szpitala. Na konsekwencję tego zachowania nie trzeba było długo czekać – „Tyfusowa Mary” zaraziła kolejnych 25 osób, a 2 pacjentów zmarło.

W wyniku niedotrzymania warunków wcześniejszego zwolnienia i narażania na utratę życia i zdrowia Pacjentów szpitala, Mary Mallon poddano dożywotniej kwarantannie pomimo faktu, że w tym czasie w Nowym Jorku odnotowano ponad 400 innych zdrowych nosicieli „Salmonelli typhi”.

Objawy tyfusu

Dur brzuszny to choroba, która rozwija się stopniowo. Okres jej wylęgania się wynosi od 1 do 3 tygodni, zazwyczaj 10-14 dni. W pierwszej fazie choroby typowymi objawami są:

  • wzrost temperatury ciała;
  • nienasilające się bóle brzucha;
  • powiększenie węzłów chłonnych;
  • zaparcia;
  • wzdęcia;
  • biegunka;
  • odwodnienie;
  • ból głowy;
  • problemy z zaśnięciem, bezsenność;
  • ogólne osłabienie;
  • nadmierna potliwość;
  • dreszcze całego ciała.

W kolejnych dniach dochodzi do pogorszenia samopoczucia chorego. Jakie są typowe objawy duru brzusznego? Należą do nich:

  • długo utrzymująca się, wysoka gorączka w okolicach 39°-40°C (małe wahania w ciągu doby);
  • nieproporcjonalne do wysokości temperatury tętno (puls);
  • apatia;
  • utrudniony kontakt z chorym;
  • nasilone bóle głowy;
  • brak apetytu;
  • suchy język;
  • język pokryty charakterystycznym nalotem (początkowo białym, następnie brunatnym);
  • suchy kaszel (nieżyt oskrzeli);
  • powiększenie wątroby (hepatomegalia);
  • powiększenie śledziony (splenomegalia);
  • wysypka w postaci drobnych, bladoróżowych plamek (tzw. różyczka durowa) obejmująca skórę brzucha, dolną część klatki piersiowej;
  • rzuty wysypki w obrębie innych części ciała;
  • biegunka;
  • wzdęcia;
  • półpłynny stolec;
  • krwawienia z przewodu pokarmowego.

Dur brzuszny – diagnoza i leczenie

Początek duru brzusznego może być trudny do rozpoznania, zwłaszcza że objawy mogą wskazywać na zakażenie inną chorobą zakaźną np. malarią. Diagnoza, na której podstawie wdrażane jest dalsze leczenie i postępowanie, dokonywana jest w oparciu o:

  • szczegółowy wywiad lekarski;
  • obserwację Pacjenta (objawów choroby);
  • badanie krwi:
    • bakteriologiczne (wyhodowanie zarazków z krwi osób chorych);
    • z oznaczeniem markerów zapalnych;
    • ukazujące ilość limfocytów;
    • ukazujące aktywność enzymów wątrobowych;
  • badanie moczu;
  • badanie serologiczne w celu wykrycia i oznaczenia poziomu przeciwciał.

 

Przebieg choroby

Dur brzuszny wymaga leczenia szpitalnego. Stopniowy przebieg choroby oraz różnorodność objawów sprawiają, że stan Pacjenta może zostać zakwalifikowany od lekkiego, do poważnego, bezpośrednio zagrażającego życiu. Dur brzuszny to choroba, która przebiega z wysoką gorączką i poważnymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego.

Osoby zaszczepione przeciwko durowi brzusznemu zazwyczaj chorują łagodniej, a nawet bezobjawowo.

Ostry przebieg zakażenia pałeczkami „Salmonelli typhi” wiąże się ze znacznym cierpieniem i osłabieniem Pacjenta. Choroba może przebiegać wiele tygodni, bardzo ciężko, z wyraźnymi objawami bakteriemii (zakażeniem krwi), objawami psychicznymi i z sepsą włącznie. 

Czy tyfus da się wyleczyć?

Po mniej więcej trzech tygodniach od pojawienia się pierwszych objawów, u chorego zmniejsza się gorączka i stopniowo ustępują inne dolegliwości. Wdrożenie odpowiedniego leczenia może skrócić czas choroby i zmniejszyć ryzyko powikłań.

W przeszłości, przed wprowadzeniem antybiotykoterapii do leczenia duru brzusznego, średni czas trwania choroby można było oszacować na kilka tygodni, ze śmiertelnością na poziomie ok. 10, a nawet 20%.

Obecnie, śmiertelność u nieleczonych osób wynosi 10%, a u pacjentów leczonych antybiotykami poniżej 2%. Jednak pomimo przebytego zakażenia, u chorego może dojść do długotrwałego nosicielstwa pałeczek Salmonelli typhi, głównie w pęcherzyku żółciowym.

Jakie są powikłania duru brzusznego?

W przypadku zachorowania na dur brzuszny najbardziej niebezpieczne są nasilone objawy, ciężkie postaci choroby, które mogą wywołać m.in.:

  • durowe zapalenie płuc;
  • objawy mózgowe;
  • psychozy;
  • owrzodzenie jelita cienkiego;
  • bakteriemię;
  • kilkurazowe nawroty objawów choroby.

Zakażenie bakterią Salmonelli typhi wiąże się też ze zwiększonym ryzykiem możliwych powikłań tj.:

  • odoskrzelowe zapalenie płuc;
  • uszkodzenia mięśnia sercowego;
  • zakrzepowe zapalenie żył (w szczególności kończyn dolnych);
  • krwotok jelitowy;
  • perforacja jelita;
  • zapalenie otrzewnej;
  • zapalenie pęcherzyka żółciowego;
  • uszkodzenia wątroby;
  • zapalenie dróg moczowych;
  • zapalenie stawów i kości;
  • zapalenie opon-mózgowo-rdzeniowych;
  • zapalenie mózgu;
  • posocznica (sepsa, zespół objawów związanych z nieprawidłową reakcją organizmu na powstałe zakażenie).

dur brzuszny szczepionka

Szczepionka na dur brzuszny

Durowi brzusznemu można zapobiegać. Skuteczna ochrona przeciwko tyfusowi obejmuje działania prewencyjne tj. leczenie nosicieli, dostarczanie zdrowej i zdatnej do picia wody oraz działania profilaktyczne – w tym przede wszystkim utrzymywanie podstawowych zasad higieny, a w celu minimalizowania zagrożenia epidemicznego wykonywanie szczepień ochronnych.

Szczepionka przeciwko durowi brzusznemu należy do grupy szczepień nieobowiązkowych, jednak zalecanych (szczepienia zapewniają odporność na około 3 lata).

Kto powinien się zaszczepić?

Pałeczki duru brzusznego występują licznie w miejscach o złych warunkach sanitarnych, braku odpowiednej higieny osób zajmujących się obróbką żywności i żywieniem (niska edukacja zdrowotna) oraz na obszarach, w których odnotowuje się niższą dostępność do czystej i bezpiecznej wody pitnej.

Dlatego szczepienie przeciw tyfusowi powinny wykonać osoby:

  • podróżujące na tereny endemicznego występowania duru brzusznego (krajów o niskim poziomie higieny, w których mieszkańcy oferują m.in. uliczną sprzedaż żywności:
    • osoby podróżujące do Azji Południowej i Wschodniej, Afryki, Ameryki Środkowej i Południowej;
  • podróżujące do krajów szczególnie narażonych na obecność choroby (i nosicielstwo mieszkańców) w sytuacji zagrożenia epidemicznego np. po klęskach żywiołowych, powodziach;
  • pracownicy służb komunalnych (praca w usługach kanalizacyjnych, wodociągowych w oczyszczalniach ścieków).

Szczepienie powinno wykonać się minimum 2 tygodnie przed planowanym wyjazdem na obszary endemicznego występowania duru brzusznego. Dotyczy to zwłaszcza osób, które pozostają w granicach tego terytorium przez okres miesiąca i dłużej.

Szczepionka na dur brzuszny Warszawa

Wykonanie szczepienia przeciwko durowi brzusznemu oferują placówki Centrum Medycznego Damiana. Zapisz się już dziś!

UWAGA! Wykonanie szczepienia poprzedza obowiązkowa konsultacja kwalifikująca ze specjalistą.  

ZADZWOŃ

 

Źródła: