Tężec - przyczyny, objawy i leczenie; szczepionka na tężec

Data publikacji: 26.04.2019 ,Data aktualizacji: 09.09.2022
Czas czytania: 11 minut
tężec przyczyny objawy szczepienie

Wystarczy jedno małe, niepozorne skaleczenie, by mogło dojść do zakażenia tężcem. Dzięki szczepieniu możesz ochronić siebie i swoje dzieci przed tą groźną chorobą.

Czym jest tężec, jakie są objawy choroby i jak się przed nią chronić? Gdzie zrobić szczepienie na tężec w Warszawie? Sprawdź najważniejsze informacje i umów szczepienie w Centrum Medycznym Damiana. Zapraszamy na wizytę!

ZADZWOŃ

Spis treści:


Co to jest tężec?

Tężec (ang. Tetanus) to poważna choroba wywoływana wszechobecną w wodzie, glebie czy kurzu, Gram-dodatnią bakterią – laseczką tężca (łac. Clostridium tetani). Bakteria tworzy przetrwalniki, które są odporne na ciepło i zwykłe środki antyseptyczne.

Bakteria tężca występuje w przewodzie pokarmowym zwierząt (w jelitach i kale koni, owiec, bydła, psów, kotów, szczurów, świnek morskich, kurczaków), dlatego nawożona obornikiem gleba może zawierać znaczną ilość zarodników tężca. Choroba może przenosić się również w wyniku ugryzienia przez zwierzę.

Clostridium tetani może wniknąć do organizmu bardzo łatwo: przez powstałą np. w wyniku upadku i skaleczenia ranę, zwłaszcza głęboką, kłutą lub z postrzępionymi brzegami. Wymienione rany są trudniejsze do oczyszczenia i zdezynfekowania, dlatego zakażenie może wniknąć głęboko do tkanek. Warto jednak pamiętać, że nawet niepozorne i mało widoczne zranienia mogą być drogą wniknięcia bakterii tężca do organizmu.

Tężec to choroba zwana jest również „szczękościskiem” (ang. lockjaw), ponieważ jednym z jej typowych objawów jest charakterystyczny kurcz toniczny (nadmierny skurcz mięśni) żwaczy – mięśni szczęk, a skurcz mięśni mimicznych wywołuje charakterystyczny u chorego grymas twarzy, tzw. „sardoniczny uśmiech”.

Nie powinno się bagatelizować kontaktu z zarodnikami bakterii tężca, ponieważ choroba atakuje ośrodkowy układ nerwowy, poraża mięśnie szkieletowe, staje się przyczyną bolesnego prężenia innych grup mięśni i uniemożliwia oddychanie, przez co może prowadzić do zgonu.

Czym jest toksyna tężcowa?

Toksyna tężcowa to wydzielana przez laseczki tężca egzotoksyna, zwana tetanospazminą. Ta bardzo silna i niebezpieczna dla zdrowia i życia człowieka toksyna, upośledza czynności neuronów (komórek nerwowych), blokując transmisję neuromodulatorów – neuroprzekaźników odpowiadających za przenoszenie sygnałów pomiędzy neuronami.

Do rozwoju laseczek tężca dochodzi w warunkach beztlenowych, w których bakteria wytwarza truciznę porażającą ośrodkowy układ nerwowy, nerwy obwodowe, mięśnie gładkie i poprzecznie prążkowane (ruchowe komórki nerwowe). Toksyna tężcowa zaliczana jest do jednej z najsilniejszych znanych trucizn, a śmiertelność wynosi nawet 20-40%.

Tężec - historia choroby

W 1884 roku, Antonio Carle and Giorgio Rattone wykazali zdolność przenoszenia się bakterii tężca. Praca nad zwalczeniem choroby przy pomocy antytoksyny, datowana jest na rok 1890, w którym immunolodzy: Emil von Bering i Kitasato Shibasaburo podjęli próbę wynalezienia odporności na tężec i błonicę.

W oparciu o wyniki swoich badań wykazali, że zastrzyki z surowicy pobranej od zwierząt zakażonych tężcem, mogą uodparniać inne zwierzęta na tę chorobę (dotyczyło to zarówno tężca, jak i błonicy).

Z nadejściem lat 20. XX wieku opracowano metodę inaktywacji toksyny tężcowej za pomocą formaldehydu, co w 1924 roku doprowadziło do rozwoju toksoidu tężcowego (szczepionki przeciw tężcowi z formie anatoksyny).

Wyraźny spadek śmiertelności z powodu tężca zaobserwowano od początku XX w. do lat 40. XX wieku. Pod koniec lat 40. szczepionka przeciwko tężcowi została wpisana na listę zalecanych, podstawowych szczepień ochronnych dla dzieci.

Statystyki zachorowań w Polsce i na świecie

Obowiązkowe szczepienia dzieci i młodzieży sprawiły, że ilość zachorowań w tych grupach wiekowych znacznie się zredukowała. Niestety, pomimo zaobserwowania znacznego (aż 98%) spadku liczby chorych na tężec noworodkowy w krajach szczególnie narażonych na zakażenie (według danych WHO i UNESCO 1988-2010), nadal występują regiony w Afryce, Azji i Ameryce Południowej, w których obserwuje się dużą ilość zachorowań na tą chorobę.

W krajach rozwijających się, częstość zachorowań noworodków na tężec wynosi średnio 10 na 1000 urodzeń rocznie. WHO szacuje również, że tężec jest przyczyną 213 000–293 000 zgonów rocznie i odpowiada za 5-7% wszystkich zgonów noworodków i 5% zgonów matek w czasie porodu na świecie.

Zgodnie z raportem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego „Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce (…)”, w okresie od stycznia do sierpnia 2022 roku, tężec wykryto u trzech osób – tyle samo, ile w roku 2021 (nie odnotowano żadnego przypadku tężca noworodkowego). Z danych wynika również, że w roku 2014 stwierdzono 13 przypadków tężca, w roku 2009 – 19, w 1996 r. – 46, a w 1995 roku – 44 przypadki choroby. Ostatni przypadek tężca noworodków w Polce zarejestrowano w 1983 roku. 


Tężec – rodzaje

Osoba, u której diagnozuje się tężec, nie zaraża otoczenia, a objawy są groźne jedynie dla niej. Przebieg tężca zależy m.in. od wieku Pacjenta i objawów swoistych. Ze względu na charakter choroby, w literaturze opisuje się kilka rodzajów tężca: postać uogólnioną, miejscową i noworodkową.

Postać uogólniona tężca

Szacuje się, że uogólniona postać choroby stanowi znaczną część wszystkich zachorowań na tężca. Jej charakterystycznym objawem jest szczękościsk, dysfagia, sztywność karku i mięśni brzucha.

Tężec uogólniony wiąże się z odczuwaniem silnych, tonicznych skurczy mięśni, które obok napadów kurczowych (prężenia), są objawem najczęstszym. Prężenie ciała wywołuje łukowe wygięcie grzbietu i jednoczesne, wyprostne położenie kończyn dolnych. U chorego może wystąpić skurcz mięśni mimicznych i pojawienie się grymasu, zwanego „ironicznym uśmiechem” lub „uśmiechem sardonicznym”.

Jednorazowo, skurcze mięśni trwają nawet kilka minut, a stan ten może utrzymywać się nawet do miesiąca, przy czym całkowite wyleczenie trwa do kilku miesięcy od pojawienia się objawów.

Najgroźniejszym, śmiertelnym objawem choroby jest porażenie mięśni oddechowych, uniemożliwiające prawidłowe oddychanie. Postać uogólniona tężca może wywołać:

  • asfiksję;
  • sinicę;
  • zaburzenia oddawania moczu;
  • zaburzenia oddawania stolca;
  • wzrost ciśnienia tętniczego;
  • arytmię serca;
  • zapalenie mięśnia sercowego;

Postać miejscowa

Tężec miejscowy charakteryzuje się zdecydowanie mniejszym prawdopodobieństwem utraty życia (około 1%), niż inne rodzaje choroby. Po zakażeniu bakterią Clostridium tetani pojawia się zazwyczaj ostry ból oraz skurcze i sztywność mięśni w okolicach uszkodzenia skóry. Objawy mogą utrzymywać się u chorego przez kilka tygodni, bez większych konsekwencji dla zdrowia, jednak w celu wykluczenia uogólnionej postaci tężca warto skonsultować się ze specjalistą.  

Tężec noworodkowy

Postać noworodkowa tężca charakteryzuje się równie wysoką śmiertelnością, jak w przypadku uogólnionej (postać noworodkowa klasyfikowana jest do uogólnionej formy tężca). Choroba objawia się drażliwością, podwyższonym napięciem mięśniowych (hipertonicznością mięśniową) i brakiem możliwości ssania pokarmu w wyniku porażonych mięśni. Jeżeli noworodek przeżyje, powrót do zdrowia następuje bez trwałych następstw.

Tężec u niemowląt jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów i wiąże się zazwyczaj z brakiem odpowiedniej higieny podczas porodu oraz użyciem niesterylnych narzędzi podczas przecinania pępowiny.


Przyczyny tężca

Bakteria tężca przenika do organizmu człowieka w postaci zarodnika (spory) przez uszkodzenie skóry –przerwanie ciągłości tkanek wcale nie musi być widoczne (i głębokie), by doszło do zakażenia – wystarczy niewielka ranka lub skaleczenie sprzyjające rozwojowi zakażenia w warunkach beztlenowych, namnażaniu się bakterii i wytwarzaniu przez nie bardzo niebezpiecznej toksyny tężcowej.

Tężec jest chorobą kosmopolityczną, a laseczki tężca występują powszechnie. Po zakażeniu bakterią i jej namnożeniu rozpoczyna się w organizmie okres wytwarzania groźnej neurotoksyny, która w konsekwencji atakuje ośrodkowy układ nerwowy. Zaburzenie wydzielania neuroprzekaźników jest główną przyczyną charakterystycznych dla tężca objawów. Przetrwalniki tężca są odporne na zwiększoną temperaturę i zwykłe środki ochrony przeznaczone do dezynfekcji odkażania ran.

Jak można zakazić się tężcem?

Najczęstszymi drogami zakażenia się tężcem są:

  • zanieczyszczenie rany ziemią, kurzem czy wodą;
  • uszkodzenie ciałem obcym zakażonym zarodnikiem bakterii;
  • zakażenie ran głębokich, kłutych, miażdżonych;
  • zakażenie drobnych ran i skaleczeń;
  • zakażenie w wyniku rozległego oparzenia lub odmrożenia;
  • poród lub poronienie przy jednoczesnym braku zachowania zasad higieny;
  • zakażenie sznura pępowinowego u noworodków;
  • zanieczyszczenie igły/strzykawki podczas zabiegu;
  • zanieczyszczenie narkotyku wstrzykiwanego do krwi.

drogi zakażenia tężcem


Tężec – objawy

Jakie są objawy tężca? Toksyna tężcowa wytwarzana przez laseczki tężca Clostridium tetani wywołuje następujące objawy:

  • porażenie nerwów ruchowych: w tym opisthotonus (przeprost, spastyczność) – wygięcie szyi, grzbietu i kończyn dolnych w kształt łuku;
  • silne, długotrwałe i bolesne skurcze mięśni (mięśni poprzecznie prążkowanych i mięśni gładkich);
  • skurcze toniczne mięśni: żwaczy (szczękościsk), mimicznych twarzy (uśmiech sardoniczny, „cyniczny”), kończyn, karku, grzbietu i brzucha;
  • ból głowy;
  • gorączka (często w okolicach lub powyżej 40 stopni Celsjusza);
  • niepokój;
  • niemożność otwarcia ust;
  • drażliwość;
  • bezsenność;
  • uczucie rozbicia;
  • trudność z żuciem;
  • zaczerwienienie twarzy;
  • zaburzenie połykania (dysfagia);
  • drgawki;
  • utrudnione oddychanie;
  • zaburzenie rytmu pracy serca: częstoskurcz (tachykardia), niemiarowa praca serca;
  • nadciśnienie, szybkie tętno;
  • nadmierne wydzielanie potu;
  • nadmierne wydzielanie śliny;
  • u noworodków: skurcze mięśni uniemożliwiające ssanie (pobieranie pokarmu od matki), nadmierny płacz.

Po jakim czasie występują objawy tężca?

Szacuje się, że pierwsze objawy tężca uwidaczniają się od 3-4 dni do 3 tygodni po przedostaniu się bakterii Clostridium tetani do organizmu. Choroba rozwija się po okresie inkubacji spory, która przekształcona w postać wegetatywną zaczyna wytwarzać niebezpieczną toksynę tężcową.

Początkowo, choroba może wiązać się z odczuwaniem miejscowych zmian wokół rany lub np. szczękościskiem. Rozwój tężca - namnażanie się bakterii i wydzielanie toksyny tężcowej sprawia, że u chorego dochodzi do znacznego pogorszenia stanu zdrowia i objawów odczuwanych w innych partiach ciała.


Diagnoza i leczenie tężca

Rozpoznanie tężca opiera się wyłącznie na obrazie klinicznym choroby i przeprowadzonym wywiadzie lekarskim. Bakterię Clostridium tetani niekoniecznie udaje się wyizolować z pobranej od Pacjenta próbki (z rany). W przypadku wystąpienia tężca konieczna jest hospitalizacja – a w wielu przypadkach umieszczenie chorego w ośrodkach intensywnej opieki medycznej (OIOM).

W leczeniu tężca stosuje się surowicę antytoksyczną (swoistą surowicę), zawierającą przeciwciała przeciw toksynie tężca – tetanospazminie. Poza zastosowaniem w terapii ludzkiej immunoglobuliny, której zadaniem jest neutralizowanie toksyny tężcowej, wdraża się intensywne leczenie wspomagające.

W celu uzyskania przez Pacjenta uodpornienia, stosowana jest szczepionka anatoksyczna – inaczej toksoid tężcowy, otrzymywany z toksyny tężcowej izolowanej z hodowli tej bakterii, a następnie pozbawiany zjadliwości (szczepionka inaktywowana). 

W przypadku zdiagnozowania tężca, opieka nad chorym obejmuje:

  • utrzymywanie podstawowych funkcji życiowych;
  • posiew wymazu z rany;
  • diagnostykę serologiczną (ELISA);
  • morfologię – badanie krwi;
  • badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (w celu wykluczenia innych chorób o podobnym obrazie klinicznym);
  • antybiotykoterapię w przypadku zagrożenia powikłaniami choroby;
  • zabieg intubacji lub tracheotomii;
  • zabieg wspomagania oddychania lub podłączenia pod respirator;
  • właściwą pielęgnację i karmienie chorego;
  • podawanie niezbędnych środków, w tym m.in.: przeciwbólowych, uspakajających, zwiotczających mięśnie, przeciwdrgawkowych oraz witamin.

Diagnostyka różnicowa obejmuje wykluczenie innych chorób i stanów patologicznych, mających podobny do zakażenia bakterią tężca przebieg, takich jak:

  • miejscowe przyczyny szczękościsku;
  • dystonia mięśniowa wywołana lekami;
  • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
  • zatrucie strychniną;
  • niektóre formy histerii.

Czy można umrzeć na tężec?

O tym, dlaczego tężec zaliczany jest do chorób ciężkich, świadczy nie tylko ilość poważnych objawów wywoływanych w wyniku zakażenia, ale przede wszystkim realne zagrożenie utraty zdrowia i życia. Tężec to ostra choroba zakaźna, objawy zakażenia mogą pojawić się w krótkim odstępie czasu, dlatego tak ważna jest profilaktyka przeciwtężcowa.

W dawnych źródłach literaturowych szacowano, że śmiertelność u ludzi sięga nawet 85%, a obecnie, przy zastosowaniu odpowiedniego leczenia, istnieje aż 20% zagrożenie utraty życia (w przypadku osób w podeszłym wieku – aż 40%).

Rokowania są zmienne, w zależności od postaci tężca, nasilenia objawów choroby i możliwości szybkiej interwencji medycznej. W ciężkich przypadkach, poza silnymi, całkowitymi skurczami przeciwstawnych partii mięśni, u chorego może dojść do skurczu mięśni krtani i dróg oddechowych, który prowadzi do niedrożności dróg oddechowych, a tym samym uduszenia i zgonu.

Na śmierć w wyniku zakażenia tężcem są narażone zwłaszcza noworodki, ich matki oraz dzieci przed ukończeniem 3 roku życia, osoby nieszczepione lub nieprzyjmujące dawki przypominającej szczepionki przeciw tężcowi. Do grupy tej zalicza się również dzieci w wieku szkolnym i osoby starsze, u których zachorowanie obarczone jest większą (bo aż 40%) śmiertelnością.

Jak zapobiegać tężcowi? Profilaktyka choroby obejmuje przede wszystkim:

  • zachowanie higieny podczas pracy (rolnictwo, hodowla zwierząt, ogrodnictwo, budownictwo);
  • używanie odpowiednich środków ochrony po skaleczeniu/zranieniu (oczyszczenie rany, używanie środków antyseptycznych nawet w przypadku płytkich i drobnych ran);
  • szczepienie podstawowe przeciw tężcowi;
  • szczepienie przypominające;
  • podanie antytoksyny przeciwtężcowej.

szczepionka na tężec


Szczepionka na tężec

Profilaktyka tężca opiera się na czynnym uodpornieniu za pomocą szczepienia przeciwko tej chorobie. W Polsce szczepienie przeciw tężcowi jest obowiązkowe, wykonywane zgodnie z kalendarzem szczepień ochronnych, dla dzieci i młodzieży do lat 19.

Znaczny spadek zachorowań na tężca i powikłań po zakażeniu bakterią, jest wynikiem skutecznego dozoru epidemiologicznego i wdrożenia w Polsce już od lat 60. XX w. Programu Szczepień Ochronnych z podziałem na szczepienia obowiązkowe i zalecane.

Badania pokazują, że szczepionki zawierające toksoid tężcowy skutecznie chronią osobę zaszczepioną – zasadniczo, przez okres około 10 lat. Ochrona zmniejsza się z czasem, dlatego zaleca się przyjmowanie dawek przypominających (Td lub TdaP), co 10 lat.

Osoby, które w przeszłości były zakażone tężcem, mogą ponownie zachorować, ponieważ nie istnieje naturalna odporność przeciwtężcowa (jak w przypadku uodpornienia się w przebiegu innych chorób). Najpewniejszym i najskuteczniejszym sposobem zapobiegania tężcowi, są szczepienia ochronne wykonywane w pełnym cyklu, które jako jedyne gwarantują wytworzenie długotrwałej odporności.

Rodzaje szczepień na tężec

Szczepionka przeciw tężcowi kategoryzowana jest do grupy szczepionek inaktywowanych – zawiera toksoid tężcowy (anatoksynę) otrzymywany z toksyny tężcowej izolowanej z hodowli bakterii tężca, który pozbawiany jest zjadliwości (zdolności do wniknięcia, namnożenia i uszkodzenia tkanek organizmu).

Na rynku dostępnych jest kilka rodzajów szczepionek przeciw tężcowi, a o tym, która z nich będzie najodpowiedniejsza dla Pacjenta, decyduje lekarz. Wyróżniamy:

  • szczepionki monowalentne (T);
  • szczepionki skojarzone dwuwalentne (DT lub dT);
  • szczepionki skojarzone DTwP przeciw błonicy (D), tężcowi (T) i krztuścowi (z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca – wP);
  • szczepionki skojarzone DTaP przeciw błonicy (D), tężcowi (T) i krztuścowi (z bezkomórkowym składnikiem krztuśca (aP), mogą występować w postaci skojarzonej ze składnikami Hib, polio i wzw B.

Szczepienie na tężec Warszawa

Wykonanie szczepienia przeciwko tężcowi oferują placówki Centrum Medycznego Damiana. Serdecznie zapraszamy do zapisów!

UWAGA! Wykonanie szczepienia poprzedza obowiązkowa konsultacja kwalifikująca ze specjalistą.

ZADZWOŃ

Kto powinien zaszczepić się na tężec?

Najskuteczniejszą formą ochrony przeciwko tężcowi, jest szczepienie ochronne, które powinno wykonywać się u:

  • dzieci, zgodnie z kalendarzem szczepień ochronnych;
  • osób dorosłych, w formie dawek przypominających, szczepienia podstawowego, lub w związku z wykonywana pracą, zwiększonym ryzykiem zakażenia tężcem (np. praca na roli, kontakt z potencjalnie skażoną glebą) i wyjazdami zagranicznymi w rejony Afryki, Ameryki Południowej i Azji.

Szczepienie na tężecdzieci

Zgodnie z obowiązkowym Programem Szczepień Ochronnych, każde dziecko w Polsce powinno zostać zaszczepione 4 dawkami szczepionki DTP w 2, 3 (lub 4) , 5 i 16 (lub 18) miesiącu życia – jest to szczepienie podstawowe przeciwko tężcowi. W celu uzyskania trwałej odporności dzieci powinny przyjąć dwie dawki przypominające:

  • w 6 roku życia (szczepionka DTaP);
  • w 14 roku życia (szczepionka dT lub jako zalecane szczepienie DTaP).

Osoby dorosłe

Zgodnie z obowiązkowym Programem Szczepień Ochronnych, szczepionka przeciw tężcowi w skojarzeniu ze szczepionką przeciw błonicy (dT), powinna zostać podana osobom w wieku 19 lat.

Osoby dorosłe, które w przeszłości nie były szczepione lub nie mają udokumentowanych szczepień, powinny zostać zaszczepione 3 dawkami szczepionki w schemacie: pierwsze dwie dawki w odstępie 4-6 tygodni, a trzecia dawka po 6-12 miesiącach.

Osobom dorosłym zalecane są przypominające szczepienia przeciw tężcowi, raz na 10 lat – najlepiej szczepionką dTaP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi) lub inną szczepionką ze składnikiem tężca.

ZADZWOŃ

Źródła: