Witamina D – witamina czy hormon?

Data publikacji: 26.06.2019
Czas czytania: 7 minut
Występująca w krążeniu witamina D pochodzi głównie z produkcji skórnej, a w niewielkiej części z pokarmów. Występuje pod kilkoma postaciami: witamina D3 (cholekalcyferol), witamina D2 (ergokalcyferol) występująca w roślinach, np. awokado i grzybach oraz witamina D1 (kalcyferol) występująca głównie w tranie.
witamina d wpływ na organizm

Całkowita witamina D składa się w ponad 90% z witaminy D3 i w niewielkim procencie z witaminy D2.

Witamina D3 jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Jest postacią nieaktywną biologicznie, stąd wymaga dwustopniowej modyfikacji. W wątrobie jest przekształcana do witaminy 25-(OH)D, a w nerkach do swojego najbardziej aktywnego biologicznie metabolitu 1,25-(OH)2D. Za najlepszy parametr do określenia poziomu witaminy D w organizmie uważana jest 25-OHD.

Spis treści:


Synteza i źródła witaminy D

Synteza skórna stymulowana promieniowaniem słonecznym może pokryć do 90% dziennego zapotrzebowania na witaminę D. W Europie Środkowej, w tym w Polsce, w okresie od października do marca nie ma jednak optymalnych warunków słonecznych do powstawania wystarczającej ilości witaminy D. Najlepszy czas do syntezy skórnej to miesiące kwiecień – wrzesień.

Dla zapewnienia odpowiedniej dawki powinniśmy codziennie przez 15-30 minut pomiędzy godziną 10-tą a 15-tą wystawić na działanie promieni słonecznych minimum 18% odsłoniętej powierzchni ciała (twarz, przedramiona i podudzia). W tym czasie nie należy używać filtrów ochronnych na skórę. Wzmożona pigmentacja skóry lub stosowanie kremów z filtrami przeciwsłonecznymi powodują mniejszą syntezę witaminy D w skórze nawet o 90%. Należy też pamiętać, że długa ekspozycja na słońce nie prowadzi do nadprodukcji witaminy D. Już w skórze jej nadmiar zostaje rozłożony do nieaktywnych postaci, które są usuwane z organizmu.

Drugim źródłem witaminy D są pokarmy, głównie tłuste ryby (węgorz, łosoś, śledź w oleju), mleko, żółtko jaja kurzego. Gdybyśmy jednak chcieli zapewnić wystarczającą dawkę witaminy D w ciągu doby tylko z pożywienia, to trzeba byłoby zjeść dziennie kilkaset gramów ryb, kilkadziesiąt żółtek lub wypić wiele szklanek mleka.

Witamina D jest hormonem regulującym pracę od 200 do 500 genów odpowiedzialnych za tysiące szlaków metabolicznych. Jej podstawową rolą, tzw. działanie klasyczne, jest zwiększenie wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym, zapewnienie prawidłowej mineralizacji w tkance kostnej oraz zwiększenie wchłaniania zwrotnego wapnia i fosforanów w nerkach.

Ponadto, za pośrednictwem swoistego receptora VDR na przytarczycach hamuje syntezę i wydzielanie parathormonu PTH, głównego regulatora poziomu wapnia i fosforanów w surowicy. Poprzez te działania witamina D reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową w organizmie.

Receptory VDR dla witaminy D ujawniono niemal na wszystkich tkankach i narządach. Wiąże się z tym wpływ witaminy D na wiele funkcji regulacyjnych w komórkach i narządach określanych jako działanie nieklasyczne. Zalicza się do niego m.in. działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, regulowanie aktywności układu odpornościowego, układu sercowo-naczyniowego, regulowanie ciśnienia tętniczego krwi. Hamuje także rozrost komórek nowotworowych we wczesnej fazie (działanie antyproliferacyjne). Dotyczy to nowotworów takich jak czerniak, rak piersi, rak jelita grubego, prostaty, żołądka, wątroby, trzustki i innych.

Dodatkowo witamina D ma działanie protekcyjne (ochronne) w chorobach układu kostnego (osteoporoza, osteomalacja, krzywica, złamania), układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca i choroba niedokrwienna serca), cukrzycy, chorobach układu oddechowego (astma, zapalenie płuc), chorobach autoimmunizacyjnych (cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń układowy, stwardnienie rozsiane, choroba Leśniewskiego-Crohna, choroba Hashimoto, celiakia), chorobach neurodegeneracyjnych (choroba Alzheimera, Parkinsona, schizofrenia, depresja).

KUP ONLINE

Niedobory i nadmiary witaminy D

Niedobory witaminy D dotyczą zarówno kobiet jak i mężczyzn we wszystkich grupach wiekowych i niezależnie od stylu życia i warunków środowiskowych. Do najważniejszych czynników ryzyka zalicza się zaawansowany wiek, płeć żeńską, ciemniejszą karnację skóry, porę zimową (mniejsza ekspozycja na promieniowanie UVB), wyższą szerokość geograficzną (obniża się liczba fotonów UVB docierających do Ziemi, co zmniejsza produkcję witaminy D w skórze).

W Polsce największe niedobory witaminy D występują w okresie zimowym i wczesnowiosennym. U 40 % populacji stężenie witaminy 25-OH D jest niższe niż 20 ng/ml, u 60% poniżej 30 ng/ml. Oznaczanie poziomu witaminy D w surowicy krwi powinno być regularnie wykonywane u osób z osteoporozą, osób powyżej 65 r.ż. lub powyżej 50 r.ż. jeśli doszło do złamania kości, osób z zaburzonym metabolizmem witaminy D, kobiet, gdy menopauza wystąpiła przed 45 r.ż., osób leczonych glikokortykoidami lub lekami przeciwpadaczkowymi, kobiet w ciąży, gdy niedobór witaminy D może skutkować hipowitaminozą noworodków. Jeżeli kobieta w ciąży ma niedobór witaminy D, to będzie ją miało również jej dziecko w życiu płodowym i po urodzeniu.

Rosnący odsetek niedoborów witaminy D jest obserwowany u młodzieży. Tłumaczy się to małą aktywnością fizyczną na świeżym powietrzu oraz nieprawidłową dietą. Objawy niedoboru witaminy D są często niezauważalne, ponieważ rozwijają się powoli i są bardzo często niecharakterystyczne. U dzieci niedobór może powodować krzywicę lub/i zahamowanie wzrostu. U dorosłych osteomalację, symetryczne bóle w dolnej części pleców, zwłaszcza u kobiet, bóle mięśniowe, bóle miednicy, bóle kończyn dolnych, pulsujące bóle kostne, ból po ucisku mostka, bóle stawów (szczególnie nadgarstka, stawu skokowego, ramion), zmęczenie i depresję, bezsenność, bóle głowy, problemy ze wzrokiem, zmiany zapalnie w ustach i przełyku, nadmierne wypadanie włosów.

Tak jak wspomniano powyżej, wskaźnikiem zaopatrzenia organizmu w witaminę D jest stężenie 25(OH)D w surowicy. Stosowana jest następująca interpretacja wyników badań:

Znaczny deficyt0-10 ng/ml
Niedobór10-20 ng/ml
Hipowitaminoza20-30 ng/ml
Poziom zalecany30-80 ng/ml
Hiperwitaminoza>100 ng/ml
Stężenie toksyczne>150 ng/ml

O zatruciu witaminą D mówimy, gdy stężenie 25-OH D przekracza 150 ng/ml, w surowicy narasta stężenie wapnia oraz jest zwiększone wydalanie wapnia z moczem. Czasem mogą temu towarzyszyć wielomocz i kamica nerkowa, objawy ze strony układu pokarmowego, układu krążenia czy układu nerwowo-mięśniowego.

Polskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoborów witaminy D wskazują, że optymalne stężenie u dzieci wynosi 20-60 ng/ml, u dorosłych 30-80 ng/ml. Doustną suplementację witaminą D stosuje się według następujących wskazań:

  • U osób zdrowych, przy prawidłowej masie ciała, dzienna zalecana dawka witaminy D w okresie gorszego nasłonecznienia wynosi 800 – 2000 jednostek.
  • U osób starszych suplementację należy prowadzić przez cały rok.
  • U osób z grup ryzyka – pracujących w nocy, o ciemnej karnacji, otyłych dawka witaminy D powinna być 2x większa.

Rekomenduje się, by u osób przyjmujących preparaty zawierające witaminę D, wykonać oznaczenie jej stężenia w surowicy po 3 miesiącach od rozpoczęcia dawkowania, dla sprawdzenia skuteczności leczenia. Kolejne oznaczenia poziomu witaminy D należy wykonywać w zależności od zastosowanej dawki leku oraz stanu klinicznego Pacjenta. Przyjmowanie preparatów witaminy D bez żadnej kontroli, w zbyt dużych dawkach, może być przyczyną poważnych problemów zdrowotnych.

Pamiętajmy!

Jeżeli nie zostanie przekroczona górna granica dawki ustalonej dla zdrowej populacji nie ma ryzyka zatrucia witaminą D. Hiperwitaminoza D jest efektem suplementacji, a nie nadmiernej podaży w diecie czy przesadnej ekspozycji na promieniowanie słoneczne.

Do prawidłowego rozwoju i mineralizacji układu kostnego oraz zmniejszenia ryzyka chorób cywilizacyjnych niezbędna jest nie tylko odpowiednia podaż witaminy D i wapnia, ale także przestrzeganie zasad efektywnego wypoczynku na świeżym powietrzu.

autor: dr n. med. Iwona Kozak-Michałowska, Dyrektor ds. Nauki i Rozwoju SYNEVO

Za co odpowiada witamina D?

Nazywana witaminą, tak naprawdę jest hormonem, i to często uznawanym za hormon życia. Dlaczego? Ponieważ jego niedobory są przyczyną wielu chorób cywilizacyjnych, a dotykają szczególnie osoby, które mieszkają w miejscach o niewielkim natężeniu światła słonecznego. W ich przypadku niezbędna może się okazać suplementacja witaminy D (szczególnie D3), która dostarczy organizmowi brakujących składników odżywczych, jakich nie udaje się uzyskać z pożywienia. Po pozyskaniu witamina D3 z biosyntezy zachodzącej w strukturach skóry jest ona przekształcana w biologiczną postać i występuje jako prohormon.

Bez względu jednak na to, czy posługujemy się terminologią fachową czy potoczną, jedno jest pewne — dbanie o prawidłowy poziom witaminy D pozwoli uniknąć wielu chorób cywilizacyjnych lub złagodzić nieprzyjemne dolegliwości. Złe samopoczucie, zmęczenie, drętwienie, osteoporoza, osteomalacja, krzywica to tylko niektóre z efektów utrzymującego się niedoboru witaminy D.

Witamina D

Objawy oraz skutki niedoboru i nadmiaru witaminy D

Niedobory witaminy D nie zawsze są jednoznaczne i łatwe do zdiagnozowania od razu. Podobnie jest z jej nadmiarem, który również może się zdarzyć i nieść za sobą negatywne konsekwencje dla zdrowia i samopoczucia. Najbardziej wiarygodną informację o poziomie tego hormonu, uzyskamy wykonując badanie krwi w laboratorium (np. w Warszawie). Dostarczy ono wiedzy niezbędnej do ustalenia odpowiednich dawek suplementów, które należy przyjmować nie tylko profilaktycznie, ale też w razie chorób takich jak osteoporoza, osteomalacja, krzywica.

Normy ustalane są dla każdej grupy wiekowej oddzielnie, zmieniają się w przypadku kobiet w ciąży (600 IU). Dzieci i młodzież do osiągnięcia pełnoletniości powinny mieć poziom witaminy D3 na poziomie 600 IU. Podobne normy obowiązują osoby dorosłe i starsze do 70. roku życia. Po przekroczeniu tego progu zapotrzebowanie wzrasta i wynosi 800IU.

 

Niedobór witaminy D

Objawy:

  • obniżona odporność,
  • szybkie męczenie się,
  • złe samopoczucie,
  • słabe zęby i kości,
  • kiepska kondycja fizyczna,
  • bóle stawów.

Skutki:

  • złamania kości,
  • stany zapalne skóry,
  • choroby i wypadanie zębów,
  • gorsza odporność i słuch,
  • dysfunkcje w funkcjonowaniu układu nerwowego,
  • choroby autoimmunologiczne,
  • nowotwory (piesi, prostaty).

 

Nadmiar witaminy D

Objawy:

  • nudności i wymioty,
  • bóle głowy, oczu, brzucha,
  • wzmożone oddawanie moczu,
  • nadmierne pragnienie,
  • świąd i pocenie się skóry,
  • zaparcia.

Skutki:

  • zatrucie organizmu,
  • odkładanie się wapnia w tkankach i zaburzenie pracy serca,
  • deformacje płodu (gdy nadmiar witaminy D3 występuje u kobiety w ciąży),
  • choroby kości.

Witamina D jako hormon

Jeżeli potraktujemy witaminę D jako hormon to musimy wiedzieć, że ma on cechy seko-steroidalne. Jest „produktem końcowym” procesu metabolizmu witaminy D. W takiej postaci cholekalcyferol wykazuje zdolności naprawcze. Przyczynia się do mobilizowania genów odpowiedzialnych za produkcję katelicydy.

Ten naturalnie występujący antybiotyk ma nieocenione działanie bakteriobójcze, a więc przyspiesza procesy gojenia się ran angiogenezy, migrację komórek oraz usprawnia wiele innych aspektów pracy organizmu. To możliwe ponieważ hormon, jakim jest witamina D modyfikuje ponad 200 genów ludzkich. Skala i moc jego działania nadal są niedoceniane! Tymczasem, dzięki swoim właściwościom, utrzymywana na odpowiednim poziomie witamina D, nie tylko poprawia odporność, ale też zapobiega poważnym chorobom, do jakich zalicza się osteoporoza, osteomalacja, krzywica.

Warto kontrolować poziom witaminy D w każdym wieku i reagować na jakiekolwiek istotne odchylenia od normy.

KUP ONLINE

 

Data dodania 26.06.2019
Data ostatniej aktualizacji 12.12.2023