Ataki paniki – objawy, przyczyny i metody terapii zaburzenia lękowego

Problemy natury psychicznej mogą pojawić się u każdego, niezależnie od wieku, stanu zdrowia, płci czy tzw. „odporności na stres”. Oczywiście, u części społeczeństwa występowanie określonego zaburzeń może być bardziej prawdopodobne, uwzględniając predyspozycje genetyczne, wykonywany zawód i właśnie – ogólny stan zdrowia.

Napady paniki to przykład jednego z wielu zaburzeń lękowych, które można określić jako występujące powszechnie. Szacuje się, że częstość występowania ataków paniki dotyka około 10-13% populacji.

Czym są ataki paniki, jakie są ich przyczyny i jak leczyć zaburzenia lękowe? Przeczytaj artykuł przygotowany przez Ekspertów Centrum Zdrowia Psychicznego Mind Health.

Spis treści:

• Objawy ataków paniki
• Jakie są przyczyny ataków paniki?
• Leczenie ataków paniki
  • Metody leczenia
• Napad paniki - co robić?
• Ataki paniki – rozpoznanie i postępowanie

Objawy ataków paniki

Atakiem paniki nazywane jest uczucie nagłej, ostrej, nieoczekiwanej reakcji lękowej, której towarzyszy lub może towarzyszyć:

• intensywna fala strachu (potęgująca) np. strach przed śmiercią;
• poczucie przerażenia (potęgujące);
• zintensyfikowane, unieruchamiające, wyniszczające uczucie;
• subiektywne wrażenie o stanie zagrożenia;
• wyraźne objawy wegetatywne:
  • przyspieszone bicie serca/kołatanie serca;
  • spłycone oddychanie;
  • duszność;
  • uczucie dławienia;
  • hiperwentylacja;
  • ból w klatce piersiowej/ucisk w klatce piersiowej;
  • drżenie rąk;
  • pocenie się/uczucie gorąca lub zimna;
  • zawroty głowy/bóle głowy;
  • mrowienie palców;
  • nudności;
  • suchość w ustach;
  • uczucie oszołomienia;
• obawa utraty kontroli nad swoim stanem/poczucie szaleństwa;
• poczucie nierealności: derealizacja (poczucie utraty kontaktu z rzeczywistością), depersonalizacja (poczucie utraty kontaktu ze sobą samym);
• ryzyko utraty zdrowia lub życia.

Pierwsze oznaki i pełne objawy paniki pojawiają się nagle, poza kontrolą, gwałtownie. Jednorazowo, atak lęku trwa kilka lub kilkanaście minut, przy czym najsilniejsze objawy utrzymują się od 5 do nawet 20 minut. Epizodycznie, napad silnego lęku oraz stopniowa poprawa samopoczucia (uspokojenie) może trwać dłuższy czas (godzinę lub dłużej).

Osoby, które doświadczyły pierwszego ataku paniki, mogą skonsultować ten fakt ze specjalistą - psychiatrą, psychologiem lub psychoterapeutą a samo zaburzenie można a nawet powinno się leczyć w szczególności, gdy istnieje prawdopodobieństwo kolejnego ataku. Odczuwanie lęku panicznego może bowiem pojawiać się napadowo, dezorganizując dobre samopoczucie, uniemożliwiając skuteczne radzenie sobie z sytuacją i swoim stanem. Ataki paniki często utrudniają Pacjentowi codzienne funkcjonowanie.

Jakie są przyczyny ataków paniki?

Napady paniki jako uczucie panicznego lęku powtarzające się napadowo to zaburzenie, które należy leczyć. Nie są dokładnie znane przyczyny pojawienie się napadów lęku i rozwoju samego zaburzenia, jednak udowodniono, że skłonność ta może być dziedziczona. Jako zaburzenie występujące nagle, może pojawiać się w odpowiedzi na silny, przewlekły stres a także duże zmiany w życiu.

W badaniach określa się szacunkowy wiek, w którym najczęściej dochodzi do zwiększonego ryzyka zachorowania lub wystąpienia pierwszych objawów poszczególnych zaburzeń. W przypadku lęku ze współistniejącymi napadami paniki, jest to przedział wiekowy 30-39 lat. Statystycznie, zdiagnozowanie takich zaburzeń jak napady paniki, fobie specyficzne czy zespół lęku uogólnionego, częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn.

Jednak napady paniki występują powszechnie. Mogą dotyczyć zarówno osoby przed 20-tym rokiem życia, jak i osób w średnim wieku i starszych. Zarówno kobiet jak i mężczyzn.

W patogenezie występowania napadów lękowych, odpowiedzi doszukuje się w oparciu o teorie poznawcze, behawioralne, neurobiologiczne oraz neuroanatomiczne sugerujące, że panikę należy rozpatrywać jako chorobę biologiczną lub psychologiczną.

Choć badania nad paniką jako złożonym i wieloczynnikowym zaburzeniem nadal trwają, naukowcy proponują wykorzystanie potencjalnych biomarkerów (wskaźników biologicznych), które mogłyby wskazywać na obecność zaburzenia w postaci ataków paniki a są nimi:

• obrazowanie struktur i funkcji mózgu – neuroobrazowanie;
• wzorce oddechowe;
• zmienność rytmu serca;
• markery krwi obwodowej;
• dysregulacja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.

Leczenie ataków paniki

Pierwsze epizody napadów paniki mogą wystąpić już w dzieciństwie lub okresie dorastania. Najważniejsze jest rozpoznanie oraz pomoc psychologa, która umniejszy lub uniemożliwi dalszy postęp zaburzenia. Leczenie napadów paniki i zaburzenia paniki obejmuje psychoterapię i farmakoterapię i ma na celu umożliwienie normalnego funkcjonowania Pacjenta.

Dlaczego warto konsultować ataki paniki? Otóż nie wolno bagatelizować objawów, które wymagają specjalistycznej konsultacji. Niezdiagnozowane, nieleczone, cięższe zaburzenia związane z stanami lękowymi, przyczyniają się do rozwoju innych, poważnych zaburzeń psychicznych i zachowania (w tym: uzależnień, ryzyko wystąpienia prób samobójczych).

Występowanie napadów paniki istotnie zwiększa ryzyko samobójstwa oraz wpływa negatywnie na leczenie współistniejących zaburzeń psychicznych [1]

Najczęstszą przyczyną występowania ataków paniki są zaburzenia lękowe z napadami paniki. Po poinformowaniu pacjenta o rozpoznaniu, naturze schorzenia, przebiegu choroby i objawach, specjalista przedstawia formy leczenia – psychoterapeutycznego i/lub farmakologicznego.

Metody leczenia

Psychoterapia

Oddziaływanie terapeutyczne jest jedną z metod leczenia zaburzeń natury psychicznej. Psychoterapia pozwala rozwiązać problem psychologiczny, leczyć określone, zdiagnozowane zaburzenia oraz wykorzystywać wiedzę i umiejętności terapeutyczne w celu psychoedukacji.

Jedną z najskuteczniejszych form leczenia ataków paniki w formie oddziaływania psychoterapeutycznego, jest podjęcie się terapii CBT poznawczo-behawioralnej.

W trakcie sesji, terapeuci uczą rozpoznawania sytuacji, w wyniku których pojawiają się napady paniki. To ścisła współpraca oparta o bliską relację terapeutyczną, która ułatwia radzenie sobie z trudnymi sytuacjami i niekorzystnymi emocjami pacjenta. CBT zawiera takie elementy procesu jak:

• psychoedukacja;
• trening autogenny;
• ćwiczenia oddechowe;
• metody relaksacji.

Farmakoterapia

Leczenie farmakologiczne polega na zastosowaniu odpowiednich leków w celach terapeutycznych zarówno w zwalczaniu choroby (zaburzenia) lub zmniejszeniu jej objawów. Lekami pierwszego rzutu w przypadku występowania ataków paniki, są leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny (SSRI). O tym, który lek i w jakiej ilości powinien być stosowany przez Pacjenta – decyduje lekarz.

Napad paniki - co robić?

Jak zachować się w przypadku osoby, która doświadczyła ataku lęku? Przerwanie napadu paniki innymi niż farmakologiczne metodami polega na:

• nawiązaniu kontaktu (terapeutycznego):
  • jeżeli w Twoim otoczeniu znajduje się osoba, która właśnie doświadcza ataku paniki, spróbuj ją uspokoić, zapewnij o wsparciu, bezpieczeństwie i o tym, że jej pomożesz;
  • w warunkach klinicznych, lekarze informują pacjenta o wynikach badania somatycznego (zapewniają pacjenta o braku zagrożenia dla jego zdrowia i życia);
    
    
• relaksacji i stabilizacji:
  • pomóż osobie potrzebującej przyjąć wygodną, stabilną pozycję;
  • atak paniki wiąże się z objawami pogłębiającymi złe samopoczucie tj. wysokie tętno czy hiperwentylacja, dlatego warto kontrolować oddech poprzez ćwiczenia oddechowe (kontrola częstości oddechu, wdech przez nos, liczenie do 3, wydech – wypuszczanie powietrza);
  • warto odwrócić uwagę osoby w trakcie ataku np. zadając pytania niezwiązane z samym atakiem, przerywanie natłoku myśli i poczucia oderwania od rzeczywistości.

Ataki paniki – rozpoznanie i postępowanie

W przypadku, gdy specjaliści podejrzewają występowanie lęku napadowego, w celu postawienia prawidłowej diagnozy wykonuje się czynności podobne, jak w przypadku innych, nagłych stanów:

• próba nawiązania kontaktu z Pacjentem;
• zebranie wywiadu;
• przeprowadzenie podstawowego badania lekarskiego w tym pełnej oceny stanu fizykalnego;
• niezbędne, laboratoryjne badanie krwi, z uwzględnieniem m.in. profilu tarczycowego;
• elektrokardiogram (zabieg diagnostyczny - badanie EKG);
• ocena stanu psychicznego z wykluczeniem przyczyn somatycznych występującego lęku;
• postawienie diagnozy i rozpoczęcie właściwego leczenia.

Specjalista powinien przeanalizować sytuację pacjenta, ocenić objawy pod względem psychologicznym a ponadto potwierdzić lub wykluczyć spożywanie przez Pacjenta środków psychoaktywnych tj. alkohol lub innych środków odurzających.

Kryterium diagnostycznym ataków paniki jest występowanie (lub nie) m.in.:

• objawów wegetatywnych pomimo braku faktycznie występującego zagrożenia;
• ataków nie ograniczających się do znanych i przewidywalnych sytuacji;
• braku objawów lęku między kolejnymi napadami;
• objawów psychologicznych lub wegetatywnych, jako podstawowych objawów lęku.
  
  

Wywiad z Pacjentem

Wywiad chorobowy w przypadku napadów paniki powinien zawierać szczegółowe informacje tj.:

• rodzaj objawów chorobowych;
• czas trwania epizodów;
• początek występowania;
• dynamika objawów;
• dotychczasowy przebieg choroby;
• istnienie (lub nie) innych chorób ogólnoustrojowych;
• wywiad rodzinny;
• wywiad środowiskowy;
• ogólna ocena sytuacji życiowej Pacjenta;
• czynniki psychologiczne.

W rozpoznaniu różnicowym, należy uwzględnić inne zaburzenia:

• choroby psychiczne:
  • inne zaburzenia lękowe;
  • zespół stresu pourazowego PTSD;
  • zaburzenia psychotyczne;
  • choroby afektywne;
  • uzależnienia od substancji psychoaktywnych (narkotyków, dopalaczy, leków).
• choroby somatyczne, w tym m.in.:
  • nadczynność tarczycy;
  • ostra chorobę niedokrwienną serca;
  • arytmię;
  • astmę oskrzelową.

[1] Epidemiology of anxiety and depressive disorders; Bogumiła Lubecka, Marek Lubecki, Robert Pudlo; ISSN: 1732-9841 e-ISSN: 1733-4594

 
 Weryfikacja merytoryczna: Mgr Paulina Mikołajczyk

Źródła:

• https://www.researchgate.net/publication/338809489_Panic_Attacks_and_Panic_Disorder
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6354045/ 
• https://med.kalamazoo.pl/icd10/V/zaburzenia_psychiczne_i_zaburzenia_zachowania.