Bulimia - przyczyny, objawy i leczenie; jak pomóc osobie z bulimią?

Nieprawidłowe zachowania żywieniowe mogą prowadzić do rozwoju wielu zaburzeń w sferze psychicznej. O tym, jak niebezpieczna dla zdrowia i życia może być choroba wynikająca z błędnie przyjętych za prawidłowe wzorców odżywiania, przekonało się już wiele osób. Anoreksja, bulimia, AFRID, zespół kompulsywnego objadania się czy picia – wszystkie te choroby psychiczne łączy jeden wspólny mianownik: nieprawidłowy sposób odżywiania.

Zdrowie psychiczne jest sumą kilku elementów – dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego. Osoby cierpiące na bulimię często zmagają się z własną chorobą latami. Utrzymujący się stan nie pozwala na prawidłowe funkcjonowanie w żadnej z wymienionych sfer. W dłuższej perspektywie choroba niszczy relacje z otoczeniem, rodziną, najbliższymi.

Bardzo ważne jest, by rozpocząć walkę o własne zdrowie u boku ekspertów w tej dziedzinie. Pomoc doświadczonych specjalistów z zakresu psychologii i psychiatrii oferuje MindHealth – Centrum Zdrowia Psychicznego.

Czym jest żarłoczność psychiczna, jakie są jej charakterystyczne objawy i na czym polega leczenie zaburzenia? Jakie są skutki bulimii? Przeczytaj artykuł przygotowany przez naszych Ekspertów.

Spis treści:

• Czym jest bulimia?
• Jak zachowuje się osoba chora na bulimię?
• Żarłoczność psychiczna – zaburzenie odżywiania
• Anoreksja a bulimia
• Przyczyny bulimii
• Bulimia – objawy choroby
• Jak rozpoznać bulimię?
• Leczenie bulimii
  • Czy bulimie można wyleczyć?
• Żarłoczność psychiczna - powikłania

Czym jest bulimia?

Bulimia nervosa (bulimia, żarłoczność psychiczna, ang. Bulimia Nervosa, BN) jest zaburzeniem odżywiania, którego częstym czynnikiem wyzwalającym są próby odchudzania i lęk przed przytyciem. Wprowadzenie ograniczeń żywieniowych, w tym mniejsze spożywanie węglowodanów, przyczynia się do powstawania napadów głodu, którym towarzyszy kompulsywne objadanie się.

Jednak to, co odróżnia bulimię od innej jednostki chorobowej zwanej BED (ang. Binge Eating Disorder) czyli kompulsywnym objadaniem się jest fakt, że BED nie towarzyszą tzw. zachowania kompensacyjne, których celem jest głodzenie się lub usuwanie spożytego wcześniej pokarmu, m.in. poprzez:

• prowokowanie wymiotów;
• stosowanie środków przeczyszczających;
• stosowanie środków moczopędnych (diuretycznych);
• stosowanie środków hamujących apetyt;
• stosowanie preparatów hormonów tarczycy;
• uprawianie intensywnych ćwiczeń lub zwiększenie ilości treningów.

Sposoby na „eliminowanie” posiłków lub ich nieprzyjmowanie, mają na celu zapobieganie wzrostowi masy ciała, co stopniowo nakręca cykl choroby. Zauważa się, że anoreksja i bulimia najczęściej dotyczą kobiet/dziewcząt.

Bulimia jest zaburzeniem odżywiania – chorobą związaną z doświadczaniem poważnych, zagrażających zdrowiu zachowań żywieniowych oraz związanych z nimi emocji i myśli.

Bulimia sprawia, że codzienność osób chorych koncentruje się na jedzeniu, kontroli siebie i masy ciała. Ten utarty schemat przerywany jest okresowo występującymi, niekontrolowanymi napadami tzw. żarłoczności, po których Pacjent podejmuje szereg czynności „przeciwdziałających skutkom” przyjętego w nadmiernych ilościach pożywienia.

Jak zachowuje się osoba chora na bulimię?

Osoby zmagające się z żarłocznością psychiczną stale koncentrują swoją uwagę na sposobie odżywiania się. Chory. okresowo zmaga się z napadami żarłoczności – nadmiernego jedzenia bardzo dużych ilości pokarmu. Po nich następuje szereg działań kompensacyjnych, mających na celu „zapobieganie tuczącym skutkom” spożytego pokarmu, m.in. poprzez prowokowanie wymiotów, czy spożywanie środków farmakologicznych (nierzadko przekraczających zalecane normy).

Osobie chorującej na bulimię towarzyszy stałe poczucie obawy przed otyłością, dlatego jest skoncentrowana na ocenie swojej sylwetki i ustanawia limity swojej wagi znacznie poniżej prawidłowej masy ciała. Samopoczucie osoby chorej uzależnione jest jedynie od sylwetki, kształtu ciała, jego masy i redukcji. Bulimia to choroba, która podobnie jak anoreksja wiąże się z ekstremalnymi wahaniami nastroju, stanami depresyjnymi, poczuciem winy, napięcia i ciągłej kontroli nad swoim życiem.

Żarłoczność psychiczna – jedno z zaburzeń odżywiania

Zaburzenia odżywiania stanowią grupę odbiegających od norm zachowań żywieniowych (wzorców żywienia) wpływających na sposób zachowania i postrzegania. Klasyfikowane są jako zaburzenia psychiczne i stanowią realne zagrożenie dla zdrowia a nawet życia osoby chorej.

Rozwój medycyny poszerza wiedzę na temat schorzeń związanych z odżywianiem, w związku z czym pojawiają się nowe terminy diagnostyczne. Podziału jednostek chorobowych dokonuje się w oparciu o klasyfikację DSM (Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) oraz ICD (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych powstałej z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia – WHO).

Rodzaje zaburzeń odżywiania

Istnieje wiele różnych rodzajów zaburzeń odżywiania, m.in.:

• Anoreksja (ang. Anorexia Nervosa);
• Bulimia (ang. Bulimia Nervosa);
• Zespół kompulsywnego objadania się (ang. Binge Eating Disorder, BED);
• Dysmorfofobia (ang. Body Dysmorphic Disorder; BDD);
• Zaburzenie polegające na unikaniu/ograniczeniu przyjmowania pokarmu (ang. Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder; ARFID);
• Pica;
• Zespół ruminacji, zespół przeżuwania (ang. Rumination Disorder);
• Zespół nocnego objadania się (ang. Night Eating Syndrome, NES; sleep-related eating disorder – SRED);
• Zaburzenie oczyszczania (ang. Purging Disorder);
• Inne określone zaburzenia żywienia lub odżywiania (ang. Other Specified Feeding or Eating Disorder; OSFED).

Przyczyną występowania bulimii może być zarówno środowisko rówieśnicze w przypadku osób młodych, jak również niepowodzenie w życiu prywatnym czy zawodowym osoby dorosłej. Przykre doświadczenia z dzieciństwa, przeżyta trauma czy zbyt restrykcyjne wychowanie przez wymagających rodziców, może zwiększyć ryzyko zaburzeń odżywiania zwłaszcza u nastolatków.

Bulimia psychiczna i inne zaburzenia odżywiania – statystyki

Według doniesień organizacji National Association of Anorexia Nervosa and Associated Disorders (ANAD) zajmującej się wsparciem osób z zaburzeniami odżywiania wynika, że:

• co najmniej 10% populacji światowej zmaga się z zaburzeniami odżywiania;
• od 35% do 57% dorastających dziewcząt stosuje restrykcyjne diety, prowokuje wymioty, stosuje środki lub tabletki przeczyszczające;
• obciążenie genetyczne w przypadku określonych zaburzeń odżywiania, może dotyczyć nawet 74% osób;
• zaburzenia związane z odżywianiem znajdują się na podium najbardziej śmiertelnych chorób psychicznych.

Badania epidemiologiczne pokazują, że w krajach zachodnich częstość występowania anorexia nervosa kształtuje się na poziomie 0,1-5,7% u nastolatek, zaś bulimia dotyczy 0,3-7,3% badanych dziewcząt.

Przeprowadzane w Polsce badania wykazały, że 33% nastolatków próbowało się odchudzać, stosując rożne metody (w tym bardzo restrykcyjne i niebezpieczne). Udowodniono, że nastolatki stosujące nieprawidłową dietę są 7-krotnie bardziej narażone na wystąpienie zaburzeń odżywiania w porównaniu z tymi, które odżywiają się prawidłowo.

Anoreksja a bulimia

Zaburzenia odżywiania to poważny problem w każdym wieku, tym groźniejsze – im dłużej są niezdiagnozowane i nieleczone. Anoreksja i bulimia często wymieniane są razem a opisywane z osobna. To, co łączy te odrębne jednostki chorobowe to fakt, że wiążą się z zaburzonym obrazem swojego wyglądu i „jasno” sprecyzowanym celem: szczupłą sylwetką, nawet za wszelką cenę.

Anoreksja to praktykowanie drastycznych metod w celu zmniejszenia masy ciała. Bulimia charakteryzuje się ciągłą walką o każdy kilogram mniej, kontrolowanie wszystkiego co wiąże się z jedzeniem i pozbywanie się tego, co „poczynił” epizod żarłoczności. Pomimo widocznych różnic, cechą wspólną anoreksji i bulimii jest zniekształcony obraz siebie zwłaszcza z psychologicznego punktu widzenia.

Obie formy błędnie ukształtowanych wzorców żywienia, stanowią realne zagrożenie dla zdrowia a nawet życia. Anoreksja i bulimia są nierzadko przyczyną lub konsekwencją istnienia innych chorób natury psychicznej, w tym depresji.

Nierzadko osoby chorujące na anoreksję, podejmujące próby leczenia, borykają się w przyszłości również z bulimią. Z kolei doświadczenie bulimii może przyczynić się do powstania anoreksji.

Przyczyny bulimii

Przyczyn bulimii upatruje się w czynnikach psychologicznych, społecznych (środowiskowych) genetycznych, kulturowych i osobowościowych. Na rozwój zaburzenia może wpłynąć:

• brak akceptacji własnego wyglądu;
• niska samoocena (poczucia własnej wartości i wiary w siebie);
• zaburzony obraz własnego ciała;
• brak lub ograniczona akceptacja ze strony rówieśników;
• predyspozycje osobowościowe;
• zaburzone relacje w środowisku rodzinnym;
• nadopiekuńczość rodziców/opiekunów;
• nieadekwatne wymagania ze strony innych osób, najbliższego otoczenia;
• presja związana z zawodem/sportem/przynależnością do określonego otoczenia/środowiska (zawody związane z modą/urodą, modelki, fotomodelki, sportowcy, tancerze, aktorzy, itp.);
• doświadczenie trudnych emocji/wydarzeń w dzieciństwie, wieku młodzieńczym (trauma, wykorzystywanie seksualne);
• uzależnienia od substancji psychoaktywnych w tym od alkoholu, narkotyków;
• inne zaburzenia natury psychicznej;

Jakie są objawy bulimii?

Wykrycie zaburzenia odżywiania (zwłaszcza u nastolatków) w początkowym stadium choroby, może nie być łatwe. Jest to problem złożony, związany ze sferą emocji, odczuć i komfortu psychicznego – zatem jest też tematem drażliwym. Istnieje jednak kilka pierwszych objawów, zarówno w sferze emocjonalnej, behawioralnej jak i fizycznej, które powinny być alarmujące dla osób z bliskiego otoczenia chorego. 

Na co zwrócić szczególną uwagę? Do charakterystycznych objawów bulimii należą:

• zauważalna zmiana nastawienia danej osoby do jedzenia, sposobu żywienia i własnego ciała;
• rytuały żywieniowe i ich kontrola;
• obsesyjne stosowanie diety;
• ilość stosowanych diet i ciągła kontrola masy ciała oraz sylwetki;
• zauważalne/znaczne wahania masy ciała;
• widoczne okresy głodówek z naprzemiennym objadaniem się;
• trudności z koncentracją;
• zauważalne wahania nastroju;
• obniżony nastrój i samopoczucie;
• stany depresyjne;
• wycofanie z życia towarzyskiego, zerwanie bliższych więzi;
• problemy z cerą;
• widoczne problemy ze stanem zdrowia zębów, paznokci, włosów.

U osób z bulimią, widocznym objawem jest obecność charakterystycznych blizn, zmian skórnych, otarć czy niewielkich ran na grzbietowej powierzchni dłoni. Objaw Russella powstaje nad stawami śródręczno-paliczkowymi i międzypaliczkowymi, w wyniku wielokrotnego kontaktu siekaczy ze skórą dłoni podczas prowokowania wymiotów.

Jak rozpoznać bulimię?

Kryteria diagnostyczne bulimii nervosa zawarte są w międzynarodowej klasyfikacji chorób WHO (ICD-10) i Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-5).

Bulimia – proces diagnostyczny według ICD-10:

• nawracające epizody obżarstwa (co najmniej 2 razy tygodniowo w ciągu 3 miesięcy), w czasie których spożywane są duże ilości jedzenia w krótkim czasie;
• Pacjent usiłuje przeciwdziałać efektom „tycia” za pomocą jednej lub więcej z następujących metod:
  • prowokowanie wymiotów,
  • prowokowanie wydalania stolca,
  • kolejne okresy głodowania,
  • stosowanie: leków obniżających łaknienie, preparatów tarczycy, leków moczopędnych; w przypadku bulimii u chorych na cukrzycę, Pacjenci mogą bagatelizować leczenie insuliną;
• samoocena siebie jako osoby otyłej oraz zaburzający strach przed przytyciem (zwykle prowadzące do niedoboru masy ciała).
  
  

Bulimia – proces diagnostyczny według DSM-5:

• epizody objadania się charakteryzuje się jednocześnie:
  • jedzeniem w krótkim czasie ilości jedzenia, które są zdecydowanie większe niż to, co większość osób zjadłaby w podobnym czasie i okolicznościach (np. 2-3 godzin);
  • poczuciem utraty kontroli nad jedzeniem podczas epizodu;
• powtarzanie się zachowań kompensacyjne mających na celu zapobiegać wzrostowi masy ciała (w tym prowokowanie wymiotów, niewłaściwe/nadmierne stosowanie środków przeczyszczających, moczopędnych lub innych, głodówek, nadmiernych ćwiczeń fizycznych);
• epizody objadania się i niewłaściwych zachowań kompensacyjnych występują średnio przynajmniej raz w tygodniu przez okres 3 miesięcy;
• samoocena Pacjenta zależy od subiektywnej oceny sylwetki i masy ciała;
• zaburzenie nie występuje wyłącznie podczas epizodów jadłowstrętu psychicznego.

Leczenie bulimii

Proces leczenia bulimii zawsze poprzedza decyzja o skontaktowaniu się ze specjalistą. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej na podstawie szczegółowego wywiadu lekarskiego ocenia możliwe przyczyny zaburzenia na tle odżywiania, może zlecić wykonanie dodatkowych badań, a następnie skierować Pacjenta do odpowiedniego specjalisty.

W leczeniu zaburzeń odżywania zaleca się interdyscyplinarne wsparcie Pacjenta: opiekę lekarza, pielęgniarki, dietetyka, psychologa, psychiatry i psychoterapeuty.

Terapia bulimii polega głównie na wsparciu psychoterapeutycznym (psychoterapie indywidualne i/lub grupowe) i odpowiednim leczeniu farmakologicznym (w tym niezbędnej interwencji medycznej w przypadku już istniejących skutków zdrowotnych bulimii).

W farmakoterapii stosowanymi lekami są m.in.:

• leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI;
• leki zmniejszające epizody objadania się (np. topiramat).

O tym, jakie leki zostaną włączone do leczenia chorego decyduje m.in. stan zdrowia Pacjenta, nasilenie objawów choroby oraz istniejące skutki bulimii.

Najważniejsze, aby nie bagatelizować choroby, jej objawów oraz skutków dla zdrowia. Każde zaburzenia na tle odżywiania wymaga skontaktowania się z lekarzem. Pomoc doświadczonych specjalistów z zakresu psychologii i psychiatrii oferuje Mind Health – Centrum Zdrowia Psychicznego.

Czy bulimie można wyleczyć?

Zaburzenia odżywiania to choroby nierzadko rozwijające się latami. Każdy przypadek Pacjenta należy rozpatrywać indywidualnie. Zarówno w przypadku anoreksji jak i bulimii, wyleczenie jest możliwe, jednak może być procesem długotrwałym – trwającym kilka miesięcy a nawet lat.

Odpowiednie wsparcie terapeutyczne i psychologiczne pozwala Pacjentom wytrwać nawet w najgorszych momentach choroby. Pomoc najbliższych a także specjalistów jest nieoceniona również po pełnym wyleczeniu. Powrót do zdrowia dla wielu Pacjentów jest przeżyciem, z którym warto dzielić się również z osobami pozostającymi dotychczas w terapii – indywidualnej czy grupowej.

Żarłoczność psychiczna - powikłania

Bulimia i anoreksja to choroby o różnym przebiegu i skutkach. Jednak w obydwu przypadkach choroba wyniszcza organizm osoby chorej. W przypadku bulimii częste wymioty przyczyniają się do uszkodzenia dziąseł, próchnicy zębów i erozji szkliwa. W wyniku prowokowanych wymiotów w jamie ustanej pojawiają się rany, nadżerki oraz owrzodzenia

Zaburzenia elektrolitowe, odwodnienie, stosowanie środków przeczyszczających i wiele innych medykamentów przyczynia się do zaburzeń rytmu serca i znacznego osłabienia organizmu, w wyniku czego pacjent jest bardziej narażony na infekcję oraz poważne schorzenia kardiologiczne w tym arytmię serca.

Bulimia jest chorobą, która rozregulowuje perystaltykę jelit, przyczynia się do osłabienia pracy mięśni, nagłych spadków masy ciała i napadów padaczkowych. U kobiet zaburzony zostaje cykl miesiączkowy a sama choroba zwiększa ryzyko niepłodności.

 
 Weryfikacja merytoryczna: Mgr Paulina Mikołajczyk

Literatura tematu:

• Koszowska, A. Dittfeld, B, Zubelewicz-Szkodzińska, Psychologiczny aspekt odżywiania oraz wpływ wybranych substancji na zachowania i procesy myślowe, Hygeia Public Health, Knurów 2013, 48(3), s.279-284;
• Wojtyła, P.Biliński, I. Bojar, C. Wojtyła; Zaburzenia odżywiania u polskich gimnazjalistów; Prob. Hig. Epidemiol. 2011, 92(2): s. 343-350;
• Lwow, K. Dunajska, A. Milewicz; Występowanie czynników ryzyka jadłowstrętu psychicznego i bulimii u 18-letnich dziewcząt; Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2007, tom 3 nr 3;
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9345215/
• https://anad.org/get-informed/eating-disorders-warning-signs/
• https://anad.org/eating-disorders-statistics/
• https://online.synapsis.pl/Zaburzenie-odzywiania-z-epizodami-niekontrolowanego-objadania-sie.html
• https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/anoreksja-i-bulimia