Szacuje się, że zaburzenia afektywne dwubiegunowe (w tym ze spectrum dwubiegunowości) występują u ponad 8% całej populacji. Leczenie jest najważniejszym elementem zdrowia psychicznego — nawet, jeżeli u chorego wystąpił dotychczas tylko pierwszy epizod, ryzyko wystąpienia kolejnych jest wysokie.
Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), jakie są jej objawy i na czym polegają epizody choroby? Jak wygląda proces diagnostyczny i terapia zaburzenia? Gdzie szukać pomocy? Przeczytaj artykuł przygotowany przez naszych Ekspertów i umów się na konsultację psychiatryczną w Centrum Zdrowia Psychicznego MindHealth. Zapraszamy na wizytę!
KUP WIZYTĘ |
Spis treści:
- Kwalifikacja zaburzeń psychicznych
- Co to jest choroba dwubiegunowa?
- Objawy ChAD
- Epizody maniakalne i hipomaniakalne
- Epizody depresyjne w ChAD
- Rodzaje zaburzeń afektywnych dwubiegunowych
- Czym jest okres remisji w ChAD?
- Choroba dwubiegunowa - przyczyny
- Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej
Zaburzenia psychiczne – podstawy klasyfikacji
Zgodnie z definicją encyklopedii zdrowia i klinicznego punktu widzenia, zdrowie psychiczne jest tożsame z brakiem zakłóceń czynności psychicznych, które uważane są za zjawisko chorobowe.
Zasadniczo, w klasyfikacji zaburzeń psychicznych, głównym kryterium są charakterystyczne zespoły objawów, które w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej występujących z określoną regularnością.
Obok grupy chorób ze współistniejącymi, pierwotnymi zaburzeniami myślenia (w tym zaburzenia świadomości), występują również schorzenia, w których dominującym objawem są zaburzenia nastroju, tzw. afektywne. Do chorób afektywnych zalicza się m.in.:
- choroba afektywna jednobiegunowa (depresja okresowa);
- choroba afektywna dwubiegunowa (epizody manii i depresji);
- jednobiegunowa mania lub jednobiegunowa hipomania.
Choroba afektywna – schorzenie z dominującym zaburzeniem nastroju
Zdrowie psychiczne warunkowane jest prawidłowo funkcjonującymi czynnościami psychicznymi, z których wyróżnia się:
- procesy poznawcze (tj. uwaga, pamięć, spostrzeganie i myślenie);
- procesy emocjonalne (natężenie, zabarwienie, trwałość oraz rodzaj i intencjonalność);
- procesy motywacyjne (poziom i kierunek potrzeb: psychologicznych, społecznych, biologicznych).
Zaburzenia afektywne cechują się współwystępowaniem znacznych wahań nastroju oddziałujących na samopoczucie i przeżycia chorego. Afekt to pojęcie odnoszące się do długo utrzymującego się stanu emocjonalnego i nastroju objawiającego się lękiem, depresją, manią, agresją lub gniewem.
To, co szczególnie wyróżnia w tej grupie schorzeń zaburzenie afektywne dwubiegunowe, to fakt, że u tego samego chorego, w różnym czasie, dochodzi do zmian nastroju (objawów) o charakterze depresyjnym i maniakalnym.
Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa?
Choroba afektywna dwubiegunowa to zaburzenia charakteryzujące się występowaniem epizodów depresji i manii (minimum dwóch), czyli zaburzeń nastroju uwidaczniających się w postaci wzmożonej aktywności lub jej obniżenia. W przebiegu choroby dwubiegunowej występują okresy manii i hipomanii oraz depresji. Do zaburzeń dwubiegunowych zalicza się również nawracające epizody hipomanii lub manii.
Choroba afektywna dwubiegunowa w skrócie ChAD (ang. Bipolar Affective Disorder, BPAD) to zaburzenie obejmujące poważne wahania nastroju, których nie można zakwalifikować do pozostających w normie klinicznej zmian samopoczucia. Schorzenie zwane było dawniej depresją maniakalną, psychozą afektywną, psychozą maniakalno-depresją lub cyklofrenią.
Co jeszcze warto wiedzieć o ChAD?
Choroba afektywna dwubiegunowa cechuje się przede wszystkim dwufazowością, czyli naprzemiennym występowaniem objawów depresji, napadowej manii i hipomanii z rozmaicie długą przerwą tzw. remisją (czasem, w którym dochodzi do zahamowania lub cofnięcia objawów choroby).
Termin „dwubiegunowość” podkreśla charakter choroby, w której odmienne stany nastroju (depresja i mania) znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie chorego.
Wachlarz emocji towarzyszący schorzeniu sprawia, że sama choroba jest znacznie bardziej złożona, niż mogłoby się wydawać. U jednych osób, między kolejnymi epizodami ChAD wyraźnie zauważa się wahania nastroju oraz ich intensywność, podczas gdy inni chorzy mogą nie doświadczyć „typowych” dla tego schorzenia stanów nastroju.
W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, Bipolar and related disorders (zaburzenia afektywne dwubiegunowe i pokrewne), opisywane są jako epizodyczne zaburzenia nastroju, w których występują:
- epizody lub objawy maniakalne,
- epizody lub objawy mieszane,
- epizody lub objawy hipomaniakalne,
które są zazwyczaj przeplatane epizodami depresyjnymi lub okresami, w których zauważa się występowanie objawów depresyjnych.
Objawy choroby dwubiegunowej
Literatura specjalistyczna opisuje objawy choroby afektywnej dwubiegunowej jako cykliczne wahania nastroju lub epizody, w których doświadcza się różnych stanów emocjonalnych. Nie każda osoba chora przeżywa je w ten sam sposób i w równie podobnym czasie. Intensywność epizodów depresyjnych i maniakalnych może być różna lub zmieniać się wraz z wiekiem.
W źródłach literaturowych pojawia się wzmianka o ChAD, jako chorobie występującej z ostrym początkiem, około dwudziestego roku życia u osób o budowie ciała typu pyknicznego (osoba ze znaczną nadwagą, otyła, średniego lub niskiego wzrostu, krótkich kończynach i skłonnością do okresowych zmian nastroju).
Obserwuje się, że częstotliwość faz choroby wzrasta w średnim wieku, a maleje około 70-go roku życia. Zauważono, że objawy ChAD łagodnieją i pojawiają się u osób starszych rzadziej. Istnieją przypadki choroby, w której przebieg choroby – cykliczność i regularność jest wręcz przewidywalna. Taki obraz choroby nie występują zbyt często u osób chorych.
U dzieci, w początkowej fazie choroby, może częściej występować jedna faza choroby i zazwyczaj jest nią stan depresyjny.
Zaburzenia nastroju typowe dla choroby afektywnej dwubiegunowej charakteryzują się zmianą afektu lub nastroju w jednym z wymienionych kierunków:
- depresji – uczucia niepokoju,
- manii – podwyższonego nastroju.
Faza depresyjna jako objaw choroby afektywnej dwubiegunowej cechuje się złym nastrojem, niepokojem ruchowym, lękami i występującymi u chorego, np. myślami samobójczymi. Z kolei faza maniakalna w ChAD objawia się nadmierną energią, wzmożonym napędem, euforią i np. nadmiernym gadulstwem.
Epizody maniakalne i hipomaniakalne
Mania i hipomania wpisane są w charakter choroby afektywnej dwubiegunowej, choć to zupełnie dwa różne typy epizodów.
Mania definiowana jest jako stan psychotyczny, w którym charakterystyczne jest patologiczne podwyższenie nastroju, nieuzasadniony optymizm (euforia), zwiększona aktywność i pobudzenie. Mania jako jedno z afektywnych zaburzeń nastroju może, lecz nie musi cechować się współwystępowaniem objawów psychotycznych.
Ostra mania jako sporadyczny epizod występuje rzadko, ale wpisana jest jako element występujący w przebiegu ChAD. Mania, która może wywołać u chorego stan pełnego oderwania od rzeczywistości, czyli psychozy, nierzadko wymaga hospitalizacji.
Hipomania to termin odnoszący się do łagodniejszej i zdecydowanie częściej występującej formy manii. W przeciwieństwie do fazy maniakalnej powoduje znacznie mniej zauważalne problemy – zarówno w życiu codziennym, jak i zawodowym czy towarzyskim.
Epizody maniakalne i hipomaniakalne w chorobie afektywnej dwubiegunowej, obejmują występowanie trzech lub więcej objawów, w tym m.in.:
- pobudzenie i zwiększona aktywność;
- nerwowość, nadmierny, euforyczny optymizm;
- nadmierna pewność siebie;
- nadmierna gadatliwość i gonitwa myśli;
- uczucie rozproszenia;
- zmniejszona potrzeba snu, zaburzenia snu;
- zachowania irracjonalne, niebezpieczne (związane np. z ryzykowną jazdą samochodem czy przygodnymi kontaktami seksualnymi);
Epizod hipomaniakalny i maniakalny sprawia, że chory czuje się pewny siebie, podekscytowany, żądny przygód lub drażliwy i rozproszony zarazem. W tej fazie, objawy choroby mogą się stopniowo nasilać, osiągając szczyt, po czym stopniowo wracać do normalnego stanu.
Stan maniakalny i hipomaniakalny choroby afektywnej dwubiegunowej wywołuje:
- wesołkowatość, podekscytowanie i dobre samopoczucie;
- drażliwość, dekoncentrację;
- zwiększony popęd seksualny i pobudzenie;
- pewność siebie;
- przekonanie o nietykalności;
- przekonanie, że określone czynności jest się w stanie wykonywać lepiej niż dotychczas lub lepiej niż inni;
- przekonanie, że nie można wypowiadać swoich słów wystarczająco szybko;
- przekonanie o mniejszej (niż dotychczas) potrzebie snu.
Objawy choroby w fazie pobudzenia sprawiają, że po ich ustąpieniu Pacjent odczuwa zawstydzenie swoim zachowaniem i obietnicami. Nastrój ulega obniżeniu, a chory odczuwa znaczne zmęczenie – nadmierną senność i potrzebę odpoczynku.
Epizody depresyjne w ChAD
Szacuje się, że w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej epizody maniakalne występują rzadziej niż depresyjne. Objawy obniżonego nastroju i inne współwystępujące, nasilają się stopniowo i osiągają szczyt.
Chorobowe obniżenie nastroju to coś więcej niż zwykły smutek i przygnębienie. Pacjenci doświadczający stanów depresyjnych odczuwają głębokie przeświadczenie o poczuciu winy i nicości, obawą przed śmiercią lub chorobą. Chorobliwe myśli obejmują te, nierzadko związane z samobójstwem lub zamiarem jego popełnienia.
Czas trwania epizodu depresyjnego, w którym znaczącemu pogorszeniu ulega samopoczucie chorego, może wynosić kilka tygodni, a nawet miesięcy i tak samo jak w przypadku stanu maniakalnego czy hipomaniakalnego, może poważnie zaburzyć codzienne życie i funkcjonowanie chorego.
Epizod depresyjny w chorobie afektywnej dwubiegunowej obejmuje występowanie objawów takich jak:
- obniżony nastrój i samopoczucie;
- spadek energii życiowej;
- płaczliwość i smutek;
- ospałość i chroniczne zmęczenie;
- brak lub niska pewność siebie;
- poczucie nicości, winy, beznadziei, bezwartościowości;
- obniżona koncentracja;
- myśli i próby samobójcze.
Stan depresyjny wywołuje u chorego szereg niepokojących objawów, które przyczyniają się m.in. do:
- zaburzenia lub braku snu;
- zaburzenia w sposobie jedzenia (spożywanie zbyt mało lub zbyt dużo);
- wycofania z życia społecznego (unikanie spotkań towarzyskich, rodzinnych, z innymi ludźmi);
- zażywania środków psychoaktywnych (nadużywania alkoholu, narkotyków, dopalaczy, leków);
- doświadczania ruminacji, obsesyjnych myśli i poświęcania znacznej części czasu na myślenie o rzeczach przykrych, trudnych i wstydliwych;
- zmniejszenia dotychczasowej aktywności;
- myśli i prób samobójczych.
Rodzaje zaburzeń afektywnych dwubiegunowych
Uwzględniając nieprzewidywalność choroby a tym samym zmian nastroju, u osoby chorej na zaburzenia afektywne dwubiegunowe mogą wystąpić objawy o różnym nasileniu oraz różnej częstotliwości.
Zróżnicowany przebieg choroby determinuje podział ChAD na podtypy, którymi są m.in.:
- zaburzenie afektywne I typu:
- co najmniej jeden epizod maniakalny;
- stan poprzedzony hipomanią lub depresją;
- stan wywołujący kolejno hipomanię lub depresję;
- epizod może przyczynić się do zaburzenia postrzegania rzeczywistości w przebiegu ostrym (psychoza);
- choroba afektywna dwubiegunowa typu II:
- co najmniej jeden epizod depresyjny (w tym dużej depresji);
- co najmniej jeden epizod hipomanii;
- brak wywołanego stanu maniakalnego;
- choroba afektywna dwubiegunowa z szybką zmianą faz (ang. rapid cycling bipolar, tł. szybka jazda na rowerze):
- w ciągu jednego roku Pacjent doświadcza 4 lub więcej epizodów depresji, manii lub hipomanii;
- poszczególne fazy choroby (objawy manii lub depresji) występują po sobie w krótkim czasie lub przechodzą jednostajnie (jedna po drugiej) co oznacza, że w tym rodzaju ChAD mogą nie występować okresy remisji;
- choroba afektywna dwubiegunowa z szybką zmianą faz przebiega w charakterystyczny sposób, stąd w terminologii występuje angielskie tłumaczenie szybkiej jazdy na rowerze;
- zaburzenia cyklotymiczne – cyklotymia:
- charakteryzuje się występowaniem przewlekłego stanu objawów hipomanii i depresji;
- zazwyczaj występują mniej poważne stany depresyjne;
- u osób dorosłych trwa co najmniej dwa lata;
- u dzieci i dorastającej młodzieży stan utrzymuje się co mniej rok;
- choroba afektywna dwubiegunowa o cechach mieszanych:
- chory doświadcza w tym samym lub podobnym czasie stanów maniakalnych, hipomaniakalnych i depresyjnych lub epizody występują bardzo szybko po sobie.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11 wyróżnia inne określone i nieokreślone zaburzenia nastroju, które noszą znamiona zaburzeń afektywnych dwubiegunowych lub pokrewnych. W tej grupie zaburzeń psychicznych znajdują się objawy i zachowania, które nie są przejawem innego stanu chorobowego i nie wynikają z wpływu substancji psychoaktywnych (w tym alkoholu czy narkotyków, np. kokainy) na ośrodkowy układ nerwowy (w wyniku aktywnego brania lub jako skutek odstawienia).
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe według ICD-10
Zaburzenia typowe dla ChAD charakteryzują się występowaniem dwóch lub więcej epizodów chorobowych, tj. zaburzonego nastroju w postaci wzmożonego pobudzenia i aktywności (hipomania lub mania) oraz obniżenia nastroju (depresja).
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżnia:
- zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod hipomanii;
- zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny bez objawów psychotycznych;
- zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny z objawami psychotycznymi;
- zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresji o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu;
- zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji z objawami psychotycznymi;
- zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod mieszany;
- zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie remisja;
- inne zaburzenia afektywne dwubiegunowe;
- zaburzenia afektywne dwubiegunowe, nieokreślone.
Okres remisji w chorobie dwubiegunowej
W przebiegu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego okresem remisji określa się czas, w którym osoba chorująca całkowicie lub częściowo nie odczuwa objawów schorzenia. Okres remisji może występować jako naturalne zjawisko wpisane w przebieg choroby lub być wynikiem skutecznie prowadzonego leczenia.
W przypadku łagodniejszego przebiegu ChAD, okres remisji może być pozorny i wynikać z faktu, że odczuwane przez chorego objawy są jeszcze mniej dotkliwsze. Pacjenci muszą jednak kontynuować leczenie i przestrzegać zaleceń lekarza prowadzącego, a w przypadku pytań, skonsultować się z psychiatrą (psychoterapeutą).
ZADZWOŃ |
Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej
W etiologii zaburzenia ChAD znacząca role odgrywają czynniki genetyczne, czyli predyspozycje rodzinne. Szacuje się, że choroba dotyka około 20% krewnych pierwszego stopnia. Ryzyko schorzenia dwubiegunowego wzrasta, gdy dochodzi do zaburzenia równowagi neuroprzekaźnictwa w ośrodkowym układzie nerwowym – mózgu.
W chorobie dwubiegunowej także zaobserwowano zmiany towarzyszące przesunięciu elektrolitowemu i zwiększeniu poziomu sodu komórkowego. Stwierdzono również zmiany związane z metabolizmem monoamin (…)[1]
Poza czynnikami biologicznymi i uwarunkowaniami genetycznymi, do przyczyn rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej zalicza się również:
- czynniki psychologiczne;
- czynniki środowiskowe;
- czynniki społeczne.
Zauważono, że ChAD może być wynikiem chronicznego stresu lub uaktywnić się wskutek traumatycznego przeżycia. Pacjenci ze zdiagnozowaną chorobą afektywną, nierzadko doświadczyli w dzieciństwie ciężkiego przeżycia lub stresującego wydarzenia w wieku dorosłym.
Zwiększonego ryzyka choroby dwubiegunowej upatruje się m.in. w:
- dziecięcej traumie i doświadczeniu:
- przemocy fizycznej;
- przemocy seksualnej;
- przemocy emocjonalnej;
- zaniedbaniu;
- utracie bliskiej osoby;
- innym traumatycznym przeżyciu;
- w stresującym wydarzeniu życiowym, takim jak:
- utrata bliskiej osoby, bliskiej więzi;
- nadmiar obowiązków, presja zawodowa;
- traumatyczne przeżycie;
- problemy rodzinne, zawodowe;
- uczestnictwo w wypadku, doświadczenie niebezpieczeństwa;
- utrata płynności finansowej;
- doświadczenie znęcania, zastraszania, nękania, stalkingu, mobbingu.
- w czynnikach środowiskowych:
- obok uwarunkowań genetycznych, wpływ na rozwój choroby ma wychowanie i przebywanie w rodzinie obarczonej ChAD;
- obok uwarunkowań genetycznych, wpływ na rozwój choroby ma wychowanie i przebywanie w rodzinie obarczonej ChAD;
- w spożywaniu i uzależnieniu od substancji psychoaktywnych, takich jak:
- leki, których efektem ubocznym są stany manii, hipomanii i depresyjne (w tym jako objaw odstawienia leku w trakcie leczenia); do tej grupy zalicza się leki przeciwdepresyjne, sterydy, interferon, leki przeciwnowotworowe;
- alkohol, narkotyki i inne substancje psychoaktywne, wywołujące objawy podobne do manii, hipomanii i depresji oraz mogące wzmacniać objawy już istniejącej choroby (w tym spożywanie innych substancji psychoaktywnych w trakcie leczenia ChAD).
- w zaniedbaniach higieny życia psychicznego i potrzeb fizjologicznych dotyczących snu i czuwania, takich jak:
- wymuszona bezsenność;
- praca zmianowa;
- aktywność w godzinach nocnych.
Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej
Osoby ze zdiagnozowaną chorobą afektywną dwubiegunową powinny poddać się właściwemu leczeniu, które składa się z:
- odpowiedniej farmakoterapii;
- psychoterapii;
- psychoedukacji;
- profilaktyki zdrowia.
W leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej stosuje się przede wszystkim farmakoterapię – leki przepisywane przez lekarza, specjalistę psychiatrii. Leczenie należy rozpocząć bez względu na to, w jakiej fazie choroby znajduje się Pacjent (zarówno podczas epizodów manii, hipomanii, depresji, jak i remisji choroby). Pomoc doświadczonych specjalistów z zakresu psychiatrii i psychoterapii oferuje Centrum Zdrowia Psychicznego Mind Health.
W przypadku hospitalizacji i leczenia szpitalnego Pacjent pozostaje pod specjalistyczną opieką, a leczenie polega na poprawie stanu zdrowia i złagodzenia objawów.
Niezbędnym elementem leczenia jest prowadzenie działań profilaktycznych, zwłaszcza, że choroba w wielu przypadkach cechuje się przebiegiem cyklicznym, z wysokim ryzykiem nawrotów.
W farmakoterapii leki dobierane są indywidualnie do potrzeb Pacjenta. Najważniejszą grupą leków stosowanych w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej są leki normotymiczne nazywane stabilizatorami. Ponadto, przypisywane są leki przeciwdepresyjne, neuroleptyczne oraz nasenne.
Leki przypisywane w chorobie afektywnej dwubiegunowej:
- leki normotymiczne: węglan litu, kwas walproinowy i jego sole, karbamazepina, lamotrygina i niektóre neuroleptyki;
- leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI;
- leki przeciwmaniakalne: olanzapina, klozapina, risperidon, kwetiapina;
- leki przeciwlękowe: alprazolam, lorazepam, oxazepam, klorazepan, diazepam;
- leki nasenne: zopiklon, zolpidem.
U osób z chorobą afektywną dwubiegunową, najważniejszym elementem – poza leczeniem farmakologicznym – jest poprawa jakości i stylu życia, dzięki udziale w psychoedukacji i odpowiednio dobranej terapii.
Należy podkreślić znaczenie higieny życia psychicznego w leczeniu ChAD i dalszemu rokowaniu – ze względu na nawroty choroby i jej cykliczny przebieg.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) cieszy się ogromną popularnością u osób ze zdiagnozowaną chorobą afektywną dwubiegunową, a jej efekty to przede wszystkim powrót Pacjenta do stanu równowagi i normalnego funkcjonowania (społecznego, rodzinnego, zawodowego).
KUP WIZYTĘ |
[1] Psychiatria, Michael Haslam, s. 277-278 – choroba afektywna dwubiegunowa; ISBN83-7150-194-3 wydanie I.
Źródła:
- Encyklopedia Zdrowia tom I i II, Wydawnictwo naukowe PWN; ISBN 83-01-1180-3 Warszawa
- Psychiatria, Michael Haslam Wydawnictwo Z-sk ISBN 83-7150-94-3 Poznań
- Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10
- https://stat.gov.pl/Klasyfikacje/doc/icd10/pdf/ICD10TomI.pdf
- Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11
- https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/613065957
- https://www.mind.org.uk/information-support/types-of-mental-health-problems/bipolar-disorder/about-bipolar-disorder/
- Psychiatria Polska 2014; 48(2): 231–243 PL ISSN 0033-2674 www.psychiatriapolska.pl Choroba afektywna dwubiegunowa – etapy przebiegu i neuroprogresja choroby:
- https://www.psychiatriapolska.pl/Bipolar-disorder-staging-and-neuroprogression,154631,0,2.html