Choroba Alzheimera - przyczyny, pierwsze objawy i metody terapii

Data publikacji: 01.12.2021 ,Data aktualizacji: 02.12.2022
Czas czytania: 21 minut
choroba alzheimera przyczyny objawy leczenie

Choroba Alzheimera jest najczęstszym typem otępienia (demencji) - zespołu objawów zaburzeń funkcji poznawczych i zachowań, które powodują problemy w wykonywaniu codziennych czynności oraz wyraźnie pogarszają wcześniejsze funkcjonowanie. Chociaż demencja występuje głównie u osób starszych, nie jest nieuniknioną konsekwencją starzenia się.

Oszacowano, że na otępienie choruje w przybliżeniu 10 proc. osób powyżej 65. roku życia i 20 proc. powyżej 75. roku życia. Choroba Alzheimera dotyczy ponad 50 milionów ludzi na całym świecie. Szacuje się, że do 2050 roku liczba chorych wzrośnie prawie trzykrotnie.

Jakie są objawy choroby Alzheimera, jak wygląda leczenie otępienia i jak postępować z osobą z demencją? Gdzie zwrócić się o pomoc? Przeczytaj najważniejsze informacje na temat choroby Alzheimera przygotowane przez naszych Ekspertów.

 

Spis treści:

Czym jest choroba Alzheimera?

Choroba Alzheimera (AD - Alzheimers Disease) to przewlekła, postępująca choroba neurozwyrodnieniowa mózgu powodująca zanik komórek nerwowych. AD prowadzi do otępienia mózgowego – utraty pamięci, uczenia się i myślenia i jest jego najczęstszą przyczyną – stanowi ponad 60% przypadków chorób otępiennych.

Występuje najczęściej u osób po 65 roku życia, ale może również dotyczyć osób, które nie ukończyły 60 lat. W ich przypadku choroba Alzheimera zaczyna rozwijać się już od 30 roku życia, ponieważ nieprawidłowości w tkance mózgowej pojawiają się nawet 20 lat przed wystąpieniem zaburzeń funkcji poznawczych.

Na chorobę Alzheimera nie ma leku przyczynowego. Dostępne preparaty mogą spowolnić jej postęp (w przybliżeniu o 18 miesięcy) i pomóc w radzeniu sobie z pobudzeniem, dezorientacją czy innymi objawami. 

W miarę postępu choroby zmiany w mózgu zaczynają wpływać na funkcje fizyczne, takie jak połykanie, równowaga oraz kontrola jelit i pęcherza. Zwiększa to podatność na dodatkowe problemy zdrowotne, takie jak:

  • zapalenie płuc, grypa i inne infekcje;
  • upadki;
  • złamania;
  • odleżyny;
  • niedożywienie lub odwodnienie;
  • zaparcia lub biegunka;
  • próchnica, owrzodzenia jamy ustnej.

Ponadto utrata pamięci i mowy oraz inne zmiany spowodowane chorobą Alzheimera komplikują leczenie pozostałych schorzeń. Wraz z postępem choroby Pacjent nie jest w stanie postępować zgodnie z zaleconym planem leczenia czy poinformować o odczuwanym bólu lub innych objawach.

Objawy choroby Alzheimera

Głównym symptomem choroby Alzheimera jest utrata pamięci. Do pierwszych objawów schorzenia zalicza się zapominanie o niedawnych rozmowach czy wydarzeniach – chory może być nieświadomy trudności z zapamiętywaniem i porządkowaniem myśli.  W miarę postępu schorzenia problemy z pamięcią są coraz większe i pojawiają się również inne objawy Alzheimera, takie jak:

  • pamięć: utrata pamięci związana z chorobą Alzheimera utrzymuje się i nasila, wpływając na zdolność do codziennego funkcjonowania. Charakterystyczne jest wielokrotne powtarzanie tych samych stwierdzeń i pytań, zapominanie o odbytych rozmowach czy spotkaniach, chowanie przedmiotów w dziwnych miejscach czy gubienie się w znanym otoczeniu. Chory zapomina również nazwisk członków rodziny i nazw przedmiotów codziennego użytku;

  • myślenie i rozumienie: choroba Alzheimera powoduje trudności w koncentracji i myśleniu, zwłaszcza o abstrakcyjnych pojęciach, np. takich jak liczby. Mogą wystąpić trudności z zarządzaniem finansami, płaceniem rachunków i procedurami bankowymi. W końcu chory może nie być w stanie rozpoznawać liczb;

  • wydawanie osądów i podejmowanie decyzji: choroba Alzheimera powoduje spadek zdolności do wydawania osądów i podejmowania decyzji w codziennych sytuacjach - chory może dokonywać złych lub nietypowych wyborów w kontaktach z innymi osobami czy nosić ubrania nieodpowiednie do pogody. 

  • planowanie i wykonywanie zadań: rutynowe czynności, np. gotowanie posiłku stają się wyzwaniem.  Chory zapomina, jak wykonywać podstawowe aktywności, takie jak ubieranie czy kąpanie się;

  • nastrój, osobowość, zachowanie: choroba Alzheimera wpływa na nastrój, osobowość i zachowanie chorego. Wycofuje się on z życia społecznego, doświadcza wahań nastroju czy depresji. Ponadto jest drażliwy, agresywny i nieufny wobec innych. Schorzenie objawia się też urojeniami, omamami, zaburzeniami snu, wędrowaniem i odhamowaniem.

Niektóre umiejętności są zachowane przez dłuższy czas, nawet gdy inne objawy się nasilają. Może to dotyczyć czytania książek, wspominania, śpiewania, słuchania muzyki, tańczenia, rysowania czy wykonywania rzemiosła. Dłuższe zachowanie pewnych umiejętności wynika z faktu, że odpowiadają za nie części mózgu, które choroba atakuje w późniejszym czasie.

Choroba Alzheimera – przebieg

Choroba Alzheimera ma charakter postępujący. Przeciętny czas przeżycia od diagnozy wynosi 4-8 lat i wynika z wielu czynników. Należą do nich np. wiek w chwili rozpoznania, płeć, zajęcie układu ruchu, zaburzenia psychotyczne czy choroby współistniejące. Pacjenci, którzy nie mają innych dolegliwości zdrowotnych mogą żyć nawet 15-20 lat.

Przebieg i nasilenie objawów choroby Alzheimera jest indywidualnie zmienny. Niektóre osoby żyją przez długi czas z łagodnymi uszkodzeniami funkcji poznawczych, podczas gdy inne doświadczają szybszego wystąpienia objawów i szybszego postępu choroby. Obserwuje się – w kolejności – zaburzenia pamięci, nastroju, organizacji życia codziennego, zachowania oraz spadek masy ciała. Schorzenie zaczyna się nawet 20-30 lat przed pojawieniem się symptomów. Ten okres choroby Alzheimera nazywany jest niemym klinicznie.

Czasem pierwsze symptomy dostrzegane są przez rodzinę lub samego chorego po sytuacjach życiowych, które wywołują stres, np. po ciężkiej chorobie, hospitalizacji, poważnym urazie głowy czy udarze mózgu, mimo że choroba Alzheimera nie wynika z ogniskowego uszkodzenia tego narządu.

Biorąc pod uwagę objawy, w przebiegu schorzenia można wyróżnić opisane niżej etapy.

KUP WIZYTĘ

Predemencja

Okres zwany predemencją wiąże się z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi (ang. mild cognitive impairment, MCI). Polegają one na pogorszeniu sprawności procesów poznawczych bez towarzyszącego otępienia. Objawiają się m.in. „wolniejszym myśleniem” czy problemami z przypominaniem sobie zdarzeń i nazw przedmiotów. Osoba z MCI nie ma trudności z codziennymi czynnościami, ale aktywność złożona (np. robienie zakupów) może sprawiać jej nieznaczne trudności. Zdarza się, że chory nie zauważa pogorszenia funkcjonowania.

Oszacowano, że do 80 proc. przypadków MCI, które prezentują się jako zaburzenia pamięci, w ciągu kolejnych lat przechodzi w demencję typu choroba Alzheimera. Jednak stan części osób z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi nie pogarsza się nawet przez długi czas. W związku z tym MCI nie są traktowane jako wstępna faza choroby Alzheimera, ale jako czynnik ryzyka jej rozwoju. 

Warto również wiedzieć, że istnieją odwracalne łagodne zaburzenia poznawcze. Ustępują one po wyleczeniu przyczyn. Zalicza się do nich m.in. niedoczynność tarczycy, niedobory witamin z grupy B, zażywanie niektórych leków, infekcje układu nerwowego czy zmiany skutkujące uciskiem na mózg.

Wczesny etap choroby Alzheimera

Pierwszy etap choroby Alzheimera cechuje demencja o lekkim nasileniu. Występujące w tym okresie zaburzenia tzw. pamięci operacyjnej charakteryzują się trudnościami w zapamiętywaniu nowych informacji. Ponadto chory chowa przedmioty w dziwnych miejscach, zostawia rzeczy w środkach komunikacji czy sklepach, nieustannie czegoś szuka, powtarza pytania i uwagi oraz czynności. Coraz większym wyzwaniem staje się dla niego przypomnienie sobie nazw przedmiotów i imion ludzi, ma także problemy z kończeniem rozpoczętego opowiadania. U Pacjenta pojawiają się zaburzenia wzrokowo-przestrzenne i trudności z dotarciem do celu, które dotyczą także znanego otoczenia. 

We wczesnym etapie choroby Alzheimera występują również zmiany w funkcjonowaniu i zachowaniu chorego. Wycofuje się on z dotychczasowych aktywności, ma obniżony nastrój lub wykazuje nietypową drażliwość czy gniew. Pojawiają się urojenia i może rozwinąć się depresja. Pacjent przy wykonywaniu różnych czynności ma coraz większą potrzebę korzystania z pomocy innych osób. Wczesny etap choroby Alzheimera może trwać wiele lat. W tym okresie chory potrzebuje okresowej opieki.
choroba alzheimera objawy leczenie

Etap umiarkowany choroby Alzheimera

Drugi etap choroby Alzheimera cechuje występowanie otępienia umiarkowanego. Charakteryzuje się on wyraźnymi zaburzeniami pamięci i innych procesów poznawczych. Chory zapomina o tym, co się wydarzyło z godziny na godzinę. Nie uczy się, nie rejestruje w pamięci nowych informacji, próśb czy poleceń. Do zaburzeń pamięci operacyjnej dołączają się te dotyczące pamięci krótko- i długotrwałej.

U niektórych chorych podczas tego stadium schorzenia dominującym objawem jest utrata orientacji w terenie. Na tym etapie choroby Alzheimera występują też zaburzenia zachowania - może pojawić się agresja słowna i fizyczna czy niepokój ruchowy. Rozwijają się także zaburzenia rytmów biologicznych (np. łaknienia i snu). Często występuje odwrócenie rytmu sen-czuwanie.

Chory ma również objawy psychotyczne, czyli omamy i urojenia, takie jak przekonanie, że współmałżonek ma romans, rozmawianie z lustrem, telewizorem czy mylenie domowników. W trakcie etapu umiarkowanego choroby Alzheimera Pacjent wymaga stałej opieki. Pozostawianie go samego bywa niebezpieczne, bo chory może zapomnieć o odkręconym gazie czy o zapalonym papierosie.


Etap zaawansowany choroby Alzheimera

Trzeci etap choroby Alzheimera charakteryzuje demencja o znacznym nasileniu. Osoba chora nie pamięta faktów ze swego życia czy imion bliskich jej osób. Następuje też bardzo duże ograniczenie lub zanik kontaktu słownego. Chory nie może już rozmawiać ani mówić w sposób, który ma sens, choć czasem wypowiada słowa lub frazy. Sposobem na przekazanie informacji mogą stać się gesty i wyraz twarzy.

Chory traci też umiejętności praktyczne, np. przygotowywania posiłków, używania sprzętów domowych czy dbania o higienę. Zmaga się także z zaburzeniami orientacji, które powodują, że nie odróżnia otaczających go osób oraz nie rozróżnia pór dnia i nocy a także nie jest świadomy swoich zaburzeń, nie sygnalizuje potrzeb i zachowuje się niestosowanie do sytuacji.

Stadium zaawansowane choroby Alzheimera cechują również agresywne zachowania, nasilone zaburzenia łaknienia czy snu. Wielu chorych chudnie, czasem w znacznym stopniu. U chorego postępuje też utrata zdolności ruchowych - może stać się niezdolny do chodzenia bez pomocy, a następnie nie być w stanie usiąść lub podnieść głowy bez wsparcia. Mięśnie mogą stać się sztywne, a odruchy nieprawidłowe. W końcu traci zdolność połykania i kontrolowania funkcji pęcherza i jelit. Na tym etapie choroby Alzheimera Pacjent nie jest zdolny do samodzielnego funkcjonowania. Wymaga opieki i pielęgnacji.

Przyczyny choroby Alzheimera

Choć poczyniono znaczne postępy w badaniach nad chorobą Alzheimera, do tej pory nie udało się w pełni wyjaśnić jej mechanizmów i przyczyn. Wyróżnia się dwa typy schorzenia:

  • o wczesnym początku: (ang. early-onset Alzheimer’s Disease EOAD), ten typ obejmuje genetycznie dziedziczoną postać rodzinną (ang. familial Alzheimer’s disease, FAD);
  • o późnym początku: (ang. late-onset Alzheimer’s disease, LOAD).

Co prawda postać rodzinna choroby Alzheimera występuje bardzo rzadko, ale jej mechanizm jest dobrze zrozumiany i opisany. Przyczyny znacznie częściej występującej formy choroby o późnym początku są trudniejsze do wyjaśnienia, bo wydaje się ona bardziej zróżnicowana.

Obecnie specjaliści uważają, że u większości osób choroba Alzheimera jest spowodowana kombinacją czynników genetycznych, środowiskowych i związanych ze stylem życia. Uszkodzenie mózgu w chorobie Alzheimera najczęściej zaczyna się w obszarze, który kontroluje pamięć. Przy czym, jak wspomniano wyżej, ten proces toczy się zanim wystąpią pierwsze objawy. Utrata neuronów rozprzestrzenia się potem na inne regiony mózgu. W późnym stadium choroby narząd znacznie się kurczy.

KUP WIZYTĘ


Choroba Alzheimera – czynniki ryzyka

Naukowcy zidentyfikowali wiele czynników ryzyka rozwoju choroby Alzheimera. Żaden z nich nie inicjuje choroby samodzielnie. Wydaje się jednak, że ich skojarzenie i nakładanie się na siebie zwiększa ryzyko zachorowania. Zalicza się do nich: 

  • wiek: uważany za czynnik bezsporny. Choroba Alzheimera nie jest nieuniknioną częścią starzenia się, ale prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta z wiekiem. Oszacowano, że u osób mających 65-85 lat wraz ze wzrostem wieku o 5 lat zachorowalność na chorobę Alzheimera podwaja się. Dla ludzi, którzy przekroczyli 85. rok życia, zasada ta już nie obowiązuje. W tym przedziale wiekowym odsetek notowanych przypadków choroby Alzheimera zmniejsza się bowiem na korzyść otępienia naczyniopochodnego;

  • płeć: niemal 2/3 osób z chorobą Alzheimera stanowią kobiety. Uważa się, że wynika to z czynników biologicznych oraz faktu, że kobiety żyją dłużej. Oszacowano, że ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera w ciągu całego pozostałego życia u osoby w wieku 65 lat wynosi 21,1 proc. w przypadku kobiet i 11,6 proc. w przypadku mężczyzn;

  • styl życia i zdrowie serca: udowodniono, że czynniki ryzyka związane z chorobami serca mogą również zwiększać ryzyko choroby Alzheimera. Należą do nich brak ruchu, otyłość, palenie tytoniu (w tym bierne), wysokie ciśnienie krwi, wysoki poziom cholesterolu czy źle kontrolowana cukrzyca typu 2. Wszystkie te czynniki można modyfikować, dlatego zmiana nawyków związanych ze stylem życia może do pewnego stopnia zmienić prawdopodobieństwo zachorowania. 

  • nadmierne spożycie alkoholu: kilka dużych badań i przeglądów wykazało, że zaburzenia związane z nadużywaniem alkoholu wiązały się ze zwiększonym ryzykiem demencji, szczególnie o wczesnym początku;

  • zespół Downa: osoby z zespołem Downa często chorują na Alzheimera, co związane jest z posiadaniem przez nie trzech kopii chromosomu 21 i trzech kopii genu białka, które prowadzi do powstania amyloidu beta. Objawy choroby Alzheimera pojawiają się u osób z zespołem Downa 10-20 lat wcześniej, niż w populacji ogólnej. Trisomia 21 jest bezspornym czynnikiem ryzyka rozwoju choroby Alzheimera. Za prawdopodobny czynnik uważa się też obciążenie dziedziczne zespołem Downa;

  • łagodne zaburzenia poznawcze (MCI): potwierdzone obiektywnie pogorszenie pamięci czy innych funkcji poznawczych, które nie przeszkadza w codziennych aktywnościach. U osób z MCI istnieje znaczne ryzyko wystąpienia demencji. Gdy pierwotny deficyt w łagodnych zaburzeniach poznawczych to pamięć, jest bardziej prawdopodobne, że stan ten rozwinie się do demencji z powodu choroby Alzheimera;

  • uraz głowy: osoby, które go doświadczyły, są bardziej narażone na chorobę Alzheimera. W kilku badaniach wykazano, że u osób w wieku 50 lat lub starszych, które doznały urazowego uszkodzenia mózgu, wzrosło prawdopodobieństwo wystąpienia demencji i choroby Alzheimera. Ryzyko zachorowania zwiększa się dodatkowo u osób z cięższymi i wielokrotnymi TBI. Niektóre badania wskazują, że prawdopodobieństwo zachorowania może być największe w ciągu pierwszych sześciu miesięcy do dwóch lat po urazowym uszkodzeniu mózgu;

  • złe wzorce snu: stwierdzono, że częste zaburzenia snu, takie jak bezsenność czy zaporowy bezdech senny, wpływają na zwiększenie ryzyka choroby Alzheimera;

  • depresja: to zaburzenie w starszym wieku wiąże się ze zwiększonym prawdopodobieństwem pogorszenia funkcji poznawczych. Nie jest jednak jasne, czy jest czynnikiem ryzyka, czy raczej następstwem wczesnych zmian neuropatologicznych występujących w chorobie Alzheimera;

  • poziom wykształcenia i zaangażowanie społeczne: udowodniono związek między zaangażowaniem w czynności stymulujące umysłowo oraz społecznie i zmniejszonym ryzykiem choroby Alzheimera. Niski poziom wykształcenia wydaje się być czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwoju schorzenia.

Badania na zwierzętach wykazały, że cząstki zanieczyszczeń powietrza mogą przyspieszyć degenerację układu nerwowego. Z kolei z badań z udziałem ludzi wiadomo, że narażenie na zanieczyszczenie powietrza – szczególnie spowodowane spalinami i spalaniem drewna – wiąże się z większym ryzykiem otępienia.

 

Genetyka a choroba Alzheimera

Wiadomo, że ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera jest wyższe, jeśli nasz krewny pierwszego stopnia cierpiał na to schorzenie. Większość mechanizmów genetycznych choroby Alzheimera pozostaje jednak niewyjaśniona. Przypuszcza się, że są one złożone.

Według obecnej wiedzy u 0,5-2 proc. osób z chorobą Alzheimera jej przyczynę stanowi znana mutacja w znanym genie. Mutacja ta powoduje występowanie toksycznych białek w tkance mózgowej chorego i od momentu powstania jest dziedziczona przez następne pokolenia. Znane mutacje odpowiedzialne za chorobę Alzheimera cechuje najczęściej całkowita penetracja, co oznacza, że ich nosiciel na pewno zachoruje. Pozostałe 98 proc. przypadków choroby Alzheimera to tzw. zachorowania sporadyczne. Odpowiadają za nie nieznane dotąd geny lub przyczyny „niegenetyczne”. Do tej grupy zalicza się również osoby, które miały bliskiego krewnego z chorobą Alzheimera.

Do tej pory zidentyfikowano kilka genów mających związek z chorobą Alzheimera. Dwa z nich, zlokalizowane na chromosomie 12 i 19, zwiększają ryzyko rozwoju schorzenia, ale same go nie wywołują. Na chromosomie 19 położony jest gen apolipoproteiny E (APOE). Występuje on w trzech formach – epsilon-2, epsilon-3 i epsilon-4. Posiadanie w materiale genetycznym formy epsilon-4 (APOE4) kilkakrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera. Nosiciele allelu APOE4 stanowią około 25-30 proc. populacji, jednak nie u każdego z nich dochodzi do rozwoju schorzenia. Dostępny jest test pozwalający stwierdzić, jaką kombinację form tego genu ma dana osoba.

U około 5 proc. Pacjentów, choroba Alzheimera pojawia się przed 60. rokiem życia. Geny zlokalizowane na chromosomie 1 (PSEN2), 14 (PSEN1) i 21 (APP) wpływają na rozwój choroby u niemal 50 proc. tych osób. Są to jednak rzadkie i prawdopodobnie dziedziczne przypadki. Inny gen, zlokalizowany na chromosomie 12, wydaje się odpowiadać za 20-30 proc. wczesnych postaci choroby.

kto jest narażony na Alzheimera?

Prewencja choroby Alzheimera

Chorobie Alzheimera nie można zapobiegać. Jednak mamy wpływ na czynniki ryzyka zachorowania związane ze stylem życia. Dowody sugerują, że zmiany, których dokonujemy, by obniżyć ryzyko zachorowania na schorzenia sercowo-naczyniowe, mogą również zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby Alzheimera. Należą do nich:

  • zdrowe odżywianie (tzw. dieta śródziemnomorska);
  • brak nadwagi czy otyłości;
  • regularna aktywność fizyczna (trzy lub więcej razy w tygodniu, o nasileniu większym niż chodzenie);
  • prawidłowe leczenie nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i wysokiego poziomu cholesterolu;
  • dbanie o odpowiednią ilość i jakość snu;
  • rzucenie palenia.

Badania wykazały także, że dłuższe zachowanie sprawności umysłowej i mniejsze ryzyko rozwoju choroby Alzheimera jest związane z uczestnictwem w wydarzeniach towarzyskich, czytaniem, tańcem, graniem w gry planszowe, rozwiązywaniem zagadek, tworzeniem sztuki, graniem na instrumencie i innymi czynnościami, które wymagają zaangażowania mentalnego i społecznego.

Choroba Alzheimera – diagnoza

Diagnoza choroby Alzheimera stawiana jest przy wykorzystaniu wielu narzędzi. Dzięki nim można wykryć zarówno wczesne zmiany, jak i ocenić późniejszy postęp schorzenia. Zastosowanie markerów biologicznych oraz poznawczych pozwala diagnozować zmiany fizjologiczne, strukturalne oraz funkcjonalno-poznawcze.

Choroba Alzheimera – jak się przygotować do wizyty?

By przygotować się do wizyty u specjalisty, należy spisać jak najwięcej informacji, którymi chcemy się podzielić. Dane istotne dla lekarza to:

  • historia medyczna: wszelkie przeszłe lub obecne diagnozy oraz rodzinna historia chorób;
  • stosowane farmaceutyki: leki dostępne na receptę, produkty bez recepty, witaminy, preparaty ziołowe i suplementy diety;
  • objawy: konkretne przykłady zaobserwowanych zmian w odniesieniu do pamięci czy myślenia;
  • zespół medyczny: dane kontaktowe obecnych lekarzy.

Rozpoznanie choroby Alzheimera – kryteria ogólne

Istnieją cztery ogólne kryteria diagnostyczne choroby Alzheimera. Pierwsze z nich to występowanie otępienia. Demencja jest definiowana jako zespół objawów, najczęściej spowodowany chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym, w którym zaburzone są wyższe funkcje korowe (poznawcze), takie jak pamięć, myślenie, rozumienie, orientacja, liczenie, zdolność uczenia się, język czy ocena. W przypadku demencji świadomość najczęściej nie jest zaburzona. Do postawienia diagnozy demencji wymagane jest utrzymywanie się wymienionych symptomów przez co najmniej pół roku.

Kolejnym kryterium diagnostycznym choroby Alzheimera jest podstępny początek i stałe pogarszanie się stanu Pacjenta. Do rozpoznania konieczne jest też potwierdzenie, że objawy i wyniki badań nie wskazują na inną przyczynę otępienia oraz braku nagłego, udarowego początku lub objawów ogniskowego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Diagnoza choroby Alzheimera – techniki

Proces diagnostyczny w kierunku choroby Alzheimera zaczyna się od dokładnego wywiadu medycznego. Lekarz przeprowadza również badanie fizykalne i neurologiczne. To ostatnie służy głównie wykluczeniu innych powodów demencji. Dodatkowo lekarz diagnozujący chorobę zleca podstawowe badania biochemiczne krwi, w tym np. oznaczenie stężenia witaminy B12, kwasu foliowego czy hormonów tarczycy. Pomagają one wykluczyć (lub potwierdzić) inne potencjalne przyczyny obserwowanych objawów.

Ponadto specjalista ocenia stan psychiczny pacjenta i może przeprowadzić prosty test przesiewowy, taki jak np. MMSE (Mini-Mental State Examination = krótka skala oceny stanu psychicznego) czy test zegara. Często pomocne są jednak dokładniejsze badania neuropsychologiczne. Ten rodzaj testów, przeprowadzanych np. w placówkach Centrum Medycznego Damiana, może dostarczyć dodatkowych informacji na temat funkcji umysłowych Pacjenta w porównaniu z osobami w podobnym wieku i o podobnym poziomie wykształcenia. Poza pomocą w ustaleniu diagnozy testy neuropsychologiczne służą jako punkt wyjścia do śledzenia postępowania objawów.

W procesie diagnostycznym choroby Alzheimera przeprowadza się również badanie psychiatryczne. Ma ono najczęściej na celu różnicowanie demencji i depresji, która czasem jest przyczyną zaburzeń poznawczych. Trzeba jednak pamiętać, że depresja to jeden z objawów choroby Alzheimera. Występuje nawet u 25-50 proc. osób z tym schorzeniem. Badanie psychiatryczne jest również konieczne w różnicowaniu zaburzeń świadomości czy rozpoznawaniu objawów psychotycznych. Konsultacji psychiatry wymaga też pobudzenie i agresja u Pacjenta.

KUP WIZYTĘ


Choroba Alzheimera – obrazowanie

Lekarz zleca też wykonanie badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny. Ich celem jest wykluczenie zmian strukturalnych, np. guza mózgu, krwiaka podtwardówkowego czy wodogłowia normotensyjnego. Mogą też pomóc w odróżnieniu choroby Alzheimera od innych chorób neurozwyrodnieniowych, bo pokazują charakterystyczne wzorce zaniku mózgu i umożliwiają ocenę zmian naczyniopochodnych. Wiadomo, że najwcześniejsze zmiany związane z chorobą Alzheimera występują w płacie skroniowym. Zanik struktur płata skroniowego dotyczy zwłaszcza jego powierzchni przyśrodkowej.

W diagnostyce choroby Alzheimera przydatne mogą być również badania neuroobrazowe czynnościowe. Należy do nich funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI), tomografia emisyjna pojedynczego fotonu (SPECT) czy pozytonowa tomografia emisyjna (PET). Uważa się je za bardzo użyteczne w różnicowaniu wczesnych faz demencji. W badaniu SPECT oznaczana jest szybkość przepływu krwi przez naczynia mózgowe w różnych obszarach tego narządu. PET umożliwia obrazowanie zużycia glukozy przez mózg. Typową lokalizacją najwcześniejszych deficytów przepływu krwi w chorobie Alzheimera jest okolica ciemieniowo-skroniowa. Rolę w diagnozowaniu wczesnych form demencji odgrywa też spektroskopia rezonansu magnetycznego (MRS). Pozwala ona określić m.in. stopień zaniku neuronów.

Choroba Alzheimera – inne biomarkery

Do innych markerów choroby Alzheimera zalicza się:

  • osocze krwi: osocze zdrowych osób zawiera stały poziom cząstek amyloidu beta regulowany przez fizjologiczną produkcję i odkładanie się w mózgu w postaci płytek. W wypadku rodzinnie dziedziczonej choroby Alzheimera stężenie amyloidu beta w osoczu jest podwyższone. Jeśli chodzi o najczęstszą postać choroby Alzheimera uzyskane dotąd wyniki są dyskusyjne, co wiąże się z wielorakimi protokołami prowadzenia badań;

  • płyn mózgowo-rdzeniowy: u osób z chorobą Alzheimera poziom amyloidu beta jest zmniejszony, a stężenia tau są podniesione. Poziom tau w płynie mózgowo-rdzeniowym podwyższa się wraz z wiekiem, co jest związane z procesem neurodegeneracyjnym. Badania wykazują, że tzw. sfosforylowana forma tau jest czynnikiem różnicującym między zdrowym starzeniem się a chorobą Alzheimera. Podtyp sfosforylowanego tau ma największe znaczenie w przebiegu tworzenia się splątków neurofibrylarnych;

  • markery poznawcze: najczęstszymi deficytami poznawczymi w chorobie Alzheimera są zaburzenia pamięci. Obniżenie biegłości poznawczej zachodzi na ogół przed rozpoznaniem pełnoobjawowego schorzenia. Proces diagnostyczny choroby Alzheimera obejmuje wywiad lekarski, w którym ocenia się, czy niedostatki utrudniają codzienne funkcjonowanie oraz różnicuje objawy z symptomami innych zaburzeń. Badanie neuropsychologiczne obejmuje wywiad oraz testy, na bazie których stwierdzane są deficyty, zwłaszcza w zakresie pamięci, uwagi oraz funkcji wykonawczych (tj. podejmowania decyzji, planowania i hamowania). Utrata sprawności procesów poznawczych cechuje także zdrowe starzenie się oraz łagodne zaburzenia poznawcze. Obecnie specjaliści uważają, iż nie tylko pamięć epizodyczna, ale także uwaga czy pamięć operacyjna są wskaźnikami postępowania łagodnych zaburzeń poznawczych do choroby Alzheimera, jak i samego schorzenia;

  • pamięć epizodyczna: ubytki pamięci są jednym z głównych objawów oraz pierwszym zwiastującym pojawienie się choroby Alzheimera. Ma to związek z odkładaniem się amyloidu beta w obszarach przyhipokampalnych mózgu, które odpowiadają za przekazywanie informacji do pamięci długotrwałej. Subiektywne wrażenie dotyczące pogarszania się pamięci jest ważnym prognostykiem późniejszego wystąpienia choroby Alzheimera. Badania wykazały również, że istnieje korelacja pomiędzy sygnalizowanymi przez Pacjentów ograniczeniami sprawności poznawczej a poziomem biomarkerów;

  • pamięć robocza: zaburzenia pamięci roboczej są charakterystyczne dla choroby Alzheimera, bo z jednej strony oddziałują na pojemność pamięci krótkotrwałej (utrzymanie elementów w pamięci), a z drugiej – na procesy uwagi. Celem sprawdzenia pojemności pamięci roboczej wykonuje się testy badające umiejętność utrzymania w zasobach pamięciowych określonej liczby informacji;

  • funkcje wykonawcze: te funkcje także pogarszają się w toku choroby Alzheimera. Dowiedziono związku pomiędzy wzrastającymi deficytami funkcji wykonawczych a pamięcią epizodyczną. Jednakże nie we wszystkich przypadkach można rozpatrywać to jako marker z powodu niejednoznacznych wyników wśród badanych chorych. Najbardziej popularnym testem funkcji wykonawczych jest neuropsychologiczny test sortowania kart z Wisconsin. Polega on na dobraniu karty do poprzedniej na podstawie jednej z trzech właściwości – koloru, kształtu lub liczby elementów.
KUP WIZYTĘ

treningi choroba Alzheimera

Diagnoza choroby Alzheimera w Centrum Medycznym Damiana

Jeżeli uważasz, sam, lub bliska Ci osoba może cierpieć na łagodne zaburzenia poznawcze, chorobę Alzheimera czy inny rodzaj otępienia, umów się na konsultację w Centrum Medycznym Damiana, pod numerem telefonu 22 566 22 24 a także online, za pośrednictwem portalu Pacjenta Damian Online oraz sklepu internetowego. 

Centrum Medyczne Damiana oferuje także wykonanie badań genetycznych w kierunku choroby Alzheimera. Zadzwoń na naszą infolinię 22 566 22 24 i dowiedz się więcej na temat testu predyspozycji genetycznych w kierunku choroby Alzheimera.

Leczenie choroby Alzheimera

Obecnie w chorobie Alzheimera stosuje się leczenie objawowe, służące łagodzeniu symptomów i opóźnieniu postępu schorzenia. Leczenie powinien prowadzić zespół medyczny złożony z lekarza rodzinnego, psychiatry, neurologa i specjalisty chorób wewnętrznych. Na leczenie składają się:

  • terapia swoistymi lekami przeciwalzheimerowskimi;
  • leczenie zaburzeń snu i nastroju oraz innych chorób współistniejących;
  • opanowanie naczyniowych czynników ryzyka;
  • oddziaływania psychospołeczne;
  • opieka nad chorymi.

Czy można całkowicie wyleczyć chorobę Alzheimera? Farmakoterapia nie prowadzi do wyleczenia. Regularne zażywanie leków przesuwa w czasie moment pojawienia się wybranych symptomów i spowalnia przebieg choroby.

Oddziaływania psychospołeczne

Elementem leczenia choroby Alzheimera są oddziaływania niefarmakologiczne. Wprowadzenie różnego typu zajęć:

  • aktywizuje chorego;
  • stymuluje zachowane zdolności poznawcze;
  • pomaga w utrzymywaniu umiejętności praktycznych;
  • poprawia samopoczucie;
  • zmniejsza zaburzenia zachowania.

Istnieje wiele metod poprawiających funkcjonowanie poznawcze. Pacjenci, przede wszystkim ci w łagodnym stadium demencji, mogą uczestniczyć w treningach wielowymiarowych, które są prowadzone przez neuropsychologów. Polegają one na usprawnianiu przebiegu poszczególnych procesów poznawczych, tj. pamięci, uwagi, myślenia, planowania czy rozwiązywania problemów.  Chorym zaleca się też trening orientacji w rzeczywistości i terapię reminiscencyjną (czyli wywoływanie wspomnień przy użyciu tzw. kotwic pamięci – zdjęć, listów czy pamiątek). Ważne jest również podtrzymywanie umiejętności praktycznych, pod warunkiem, że nie będą one niebezpieczne. Zarówno trening orientacji w rzeczywistości, jak i terapia reminiscencyjna mogą być prowadzone przez opiekuna bez pomocy specjalisty.

Kolejną grupę oddziaływań psychospołecznych w chorobie Alzheimera stanowią te służące poprawie stanu psychicznego, kontaktów społecznych i jakości życia. Należy do nich muzykoterapia, terapia sztuką czy terapia ruchowa.

Odpowiednia opieka nad chorym w spokojnym, rodzinnym otoczeniu – obok leków – przyczynia się też do łagodzenia zaburzeń zachowania i objawów psychotycznych. Należy pamiętać, że każda nagła zmiana zachowania chorego jest związana z konkretną przyczyną psychologiczną lub fizyczną, np. utratą poczucia bezpieczeństwa czy bólem. W przypadku takiej zmiany pacjent powinien zostać dokładnie zbadany celem wykrycia przyczyny.

Warto również wiedzieć o możliwości objęcia opiekuna postępowaniem psychologicznym. Polega ono na uczestnictwie w zajęciach o radzeniu sobie z agresją chorego, potrzebie zwracania uwagi na symptomy zapowiadające pogorszenie czy jasnym komunikowaniu się z Pacjentem.

Opieka nad chorymi

Opiekę nad osobą z chorobą Alzheimera przejmuje zazwyczaj jeden z członków rodziny. Z punktu widzenia pacjenta najbardziej komfortowymi miejscem pobytu jest jego własny dom. Należy uczynić go jednak bardziej przyjaznym dla chorego – by czuł się lepiej, codzienne aktywności powinny przebiegać według podobnego planu. Tak długo jak to możliwe nie należy wyręczać go w codziennych zadaniach. Jeżeli nasz bliski z chorobą Alzheimera opiekuje się zwierzakiem, postarajmy się podtrzymać ich kontakt jak najdłużej.

choroba alzheimera jak leczyć

Warto zwrócić również uwagę na odpowiednie żywienie chorego (zalecana jest tzw. dieta śródziemnomorska) i o to, by wypijał odpowiednią ilość płynów. Należy przejąć kontrolę nad używkami – zachęcić Pacjenta do rzucenia palenia lub dopilnować, by palił tylko w towarzystwie opiekuna. W tym przypadku chodzi  nie tylko kwestie zdrowotne, ale także o to, że palenie wiąże się z ryzykiem wzniecenia pożaru. W miarę postępu choroby chory może też inaczej reagować na alkohol, dlatego nie powinien mieć do niego łatwego dostępu. Co prawda kieliszek wina raczej mu nie zaszkodzi, ale alkohol jest całkowicie przeciwwskazany, jeżeli wchodzi w interakcje ze stosowanymi lekami.

W ostatnim etapie choroby Alzheimera Pacjent leży w łóżku i nie jest w stanie wykonywać bardziej złożonych ruchów. Jeżeli opieka nad chorym jest w tym czasie sprawowana w domu, należy zadbać o odpowiedni sprzęt, np. wózek inwalidzki, fotel higieniczny, łóżko typu szpitalnego czy materac przeciwodleżynowy. Konieczne jest także zapewnienie opiekunowi pomocy drugiej osoby.

Zgłębniki

Wielu lekarzy uważa, że karmienie przez sondę nie pomaga osobom z zaawansowanym otępieniem. Badania naukowe sugerują, że osoby z demencją, które są karmione przez zgłębniki, nie żyją dłużej ani nie przybierają na wadze w porównaniu z osobami, które są ostrożnie karmione ręcznie. Jednak badania te nie są zbyt pomocne z powodu wad konstrukcyjnych. Wytyczne stowarzyszeń naukowych zawierają ogólne zalecenie, by nie karmić chorych z demencją przez sondę. Jednak bardziej odpowiednie wydaje się indywidualne podejście, które uwzględnia sytuację danej osoby. Warto mieć świadomość, że wytyczne na ten temat mają tendencję zarówno do niedoceniania korzyści, jak i wyolbrzymiania obciążeń związanych z żywieniem przez zgłębnik.

Choroba Alzheimera – rokowanie

Rokowanie dotyczące poprawy zaburzeń poznawczych w chorobie Alzheimera jest złe, natomiast dość dobre, jeśli chodzi o przeżycie. W większości przypadków chorzy nie umierają z powodu procesów niszczenia mózgu. Częstym powodem zgonu jest natomiast zapalenie płuc. Wśród przyczyn śmierci wymienia się też inne infekcje, ogólne wyniszczenie, zachłyśnięcie, powikłania upadków (złamania), odwodnienie czy przechłodzenie (związane z ucieczkami z domu i wędrowaniem). Inny powód zgonu niż otępienie, nie jest znany u 1/3 chorych.

Choroba Alzheimera a inne przyczyny otępienia

Poza chorobą Alzheimera przyczynami demencji mogą być:

  • zaburzenia neurologiczne: choroba Parkinsona, udar mózgu, guz mózgu czy stwardnienie rozsiane może wiązać się z otępieniem, choć wielu chorych nie ma zaburzeń funkcji poznawczych;
  • choroby zakaźne: infekcje, takie jak przewlekła kiła, przewlekłe zakażenie wirusem HIV lub przewlekłe grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mogą powodować demencję;
  • działania niepożądane leków: wiele leków może wpływać na zaburzenia funkcji poznawczych, co dotyczy zwłaszcza osób w podeszłym wieku. Do takich preparatów zaliczamy leki stosowane w celu kontrolowania parcia na mocz i nietrzymania moczu, leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe a także niektóre leki neurologiczne;
  • zaburzenia zdrowia psychicznego: depresja u osób starszych może powodować problemy z pamięcią i koncentracją, które początkowo trudno odróżnić od wczesnych objawów choroby Alzheimera;
  • nadużywanie substancji psychoaktywnych: zażywanie narkotyków i nadużywanie alkoholu często wiąże się z upośledzeniem funkcji poznawczych;
  • zaburzenia metaboliczne: dysfunkcja tarczycy czy niedobór witaminy B12 lub  tiaminy są czasem związane z zaburzeniami funkcji poznawczych;
  • uraz: poważne urazy głowy  mogą powodować otępienie. Zakrzepy krwi na zewnątrz mózgu (krwiaki podtwardówkowe) także bywają związane z demencją;
  • czynniki toksyczne: długofalowe konsekwencje ostrego zatrucia tlenkiem węgla mogą prowadzić do encefalopatii z otępieniem. Zdarza się również, że zatrucie metalami ciężkimi wiąże się z demencją;
  • guzy: wiele pierwotnych i przerzutowych guzów mózgu może powodować otępienie. Jednak duża część osób z guzami mózgu nie ma lub ma niewielkie upośledzenie funkcji poznawczych.

    KUP WIZYTĘ

Jak stworzyć bezpieczne otoczenie dla chorego?

Zaadaptowanie otoczenia do potrzeb osoby z chorobą Alzheimera jest ważną częścią terapii. Ustanowienie i wzmacnianie nawyków oraz zminimalizowanie zadań obciążających pamięć może uprościć życie Pacjenta. By wesprzeć chorego, możemy podjąć następujące kroki:

  • zawsze trzymajmy klucze, portfele, telefony komórkowe i inne cenne przedmioty w tym samym miejscu w domu;
  • przechowujmy leki w bezpiecznym miejscu. Używajmy listy, by kontrolować ich przyjmowanie;
  • zadbajmy o automatyczne opłaty rachunków;
  • zaopatrzmy chorego w telefon z funkcją lokalizacji i zaprogramowanymi ważnymi numerami;
  • upewnijmy się, że nosi on ze sobą dowód tożsamości lub medyczną bransoletkę ostrzegawczą;
  • zabezpieczmy drzwi i okna w domu;
  • usuńmy nadmiar mebli oraz rzeczy niebezpieczne i zwiększające ryzyko upadku, np. widoczne kable, chodniki czy ostre przedmioty;
  • zasłońmy lub zdejmijmy lustra, bo osoba z chorobą Alzheimera może uważać swoje odbicie za przerażające;
  • zainstalujmy niezawodne poręcze na schodach i w łazience;
  • oznaczmy pomieszczenia w domu czytelnymi symbolami;
  • zadbajmy o dobre oświetlenie w mieszkaniu, co pomoże uniknąć trudności w nocy;
  • upewnijmy się, że buty i kapcie chorego są wygodne i zapewniają dobrą przyczepność;
  • używajmy kalendarza lub tablicy, by śledzić harmonogramy każdego dnia. Zbudujmy nawyk odznaczania ukończonych działań;
  • trzymajmy w domu zdjęcia i inne ważne dla chorego „kotwice pamięci”.

otepienie opieka nad chorym

Styl życia i domowe sposoby w chorobie Alzheimera

Zdrowy styl życia wpływa korzystnie na ogólny stan zdrowia i może odgrywać rolę w utrzymaniu zdrowia poznawczego. Jego filary to:

  • wsparcie psychiczne: osoby z chorobą Alzheimera doświadczają mieszanki emocji – frustracji, złości, strachu, niepewności, żalu czy depresji. Jeśli zajmujemy się chorym, możemy mu pomóc słuchając go, zapewniając wsparcie i robiąc wszystko, by pomóc mu zachować godność i poczucie własnej wartości. Kojące i stabilne środowisko domowe może pomóc przy zaburzeniach zachowania. Nowe sytuacje, hałas, duże grupy ludzi, naleganie na zapamiętywanie informacji czy wykonanie skomplikowanych zadań powodują niepokój pacjenta. Kiedy osoba z chorobą Alzheimera jest zdenerwowana, jej zdolności umysłowe spadają jeszcze bardziej;

  • zdrowe odżywianie: osoby z chorobą Alzheimera mogą zapominać o jedzeniu, tracić zainteresowanie przygotowywaniem posiłków lub odżywiać się nieprawidłowo. Nierzadko zapominają też o piciu, co prowadzi do odwodnienia i zaparć. Zaopatrujmy zatem chorego w zdrową żywności, która jest łatwa do spożycia. Zachęcajmy go też do uzupełniania płynów (chory powinien ich spożywać przynajmniej 1,5 l na dobę). Unikajmy jednak napojów z kofeiną, które mogą zwiększać niepokój, zakłócać sen i powodować częste oddawanie moczu. Przygotowujmy też pacjentowi koktajle z ulubionymi składnikami, zwłaszcza gdy jedzenie staje się trudniejsze;

  • aktywność fizyczna: regularne ćwiczenia są ważną częścią planu leczenia choroby Alzheimera. Czynności, takie jak np. codzienny spacer, mogą poprawić nastrój i pomóc w utrzymaniu zdrowia stawów, mięśni czy serca. Ćwiczenia wpływają również na spokojny sen, zapobiegają zaparciom i są korzystne dla opiekunów. Osoby chore, u których występują problemy z chodzeniem, mogą nadal być w stanie jeździć na rowerze stacjonarnym, rozciągać się lub ćwiczyć na krześle. Możemy znaleźć programy ćwiczeń skierowane do osób starszych w Internecie lub na płytach DVD;

  • zaangażowanie i działania społeczne: interakcje i działania społeczne mogą wspierać zachowane zdolności i umiejętności chorego. Podejmowanie aktywności, które sprawiają choremu przyjemność, jest ważne dla jego ogólnego samopoczucia. Do takich zajęć należy np. słuchanie muzyki, taniec, czytanie lub słuchanie książek, ogrodnictwo, rzemiosło, spotkanie towarzyskie w ośrodku opieki czy zajęcia z dziećmi.
KUP WIZYTĘ


 
 Weryfikacja merytoryczna: Mgr Paulina Mikołajczyk

 

 

Źródła:

informacja dla pacjenta