Syndrom DDD – przyczyny, symptomy, terapia dorosłego dziecka z rodziny dysfunkcyjnej

Dysfunkcja w rodzinie to nie tylko problem alkoholowy lub utożsamiana z nią przemoc fizyczna. Zgodnie z definicją, dysfunkcja to nieprzystosowanie „czegoś” do pełnienia swojej pierwotnie określonej funkcji. Jedną z ról rodziny jest prawidłowa socjalizacja, a w przypadku dzieci z dysfunkcyjnych rodzin, jej brak jest źródłem wielu problemów w dorosłym życiu.

Czym jest syndrom dorosłego dziecka z rodziny dysfunkcyjnej (DDD)? Jakie są objawy DDD i gdzie szukać pomocy? Przeczytaj artykuł przygotowany przez naszych ekspertów i umów się na konsultację z doświadczonym psychologiem, psychoterapeutą i psychiatrą w Centrum Zdrowia Psychicznego MindHealth. Zapraszamy na wizytę!

Spis treści:

• Cechy rodziny dysfunkcyjnej
• Czym jest syndrom DDD?
• Dorosłe dziecko z rodziny dysfunkcyjnej
• Objawy syndromu DDD
• Terapia dorosłego dziecka z rodziny dysfunkcyjnej

Rodzina dysfunkcyjna - cechy

Choć trudno jednoznacznie zdefiniować pojęcie „rodziny” pewne jest, że jako podstawowa grupa społeczna, w skład której wchodzą rodzice i ich dzieci, pełni jedną, najważniejszą funkcję – przygotowuje dziecko do samodzielnego odgrywania ról społecznych.

Całość rodzicielskiej więzi opiera się na wielu mechanizmach i spełnieniu równie dużej ilości potrzeb. Proces socjalizacji wprowadza młodego człowieka w świat dorosłych, dlatego rodzice powinni uczyć dziecko przestrzegania norm i zasad obowiązujących w społeczeństwie. Rodzina to zatem nie tylko forma życia społecznego, zapewniająca (pierwotnie) ciągłość biologiczną.

Nie ma więc wątpliwości, że od tego, w jaki sposób rodzina funkcjonuje, zależy, jak w dorosłym życiu będzie sobie radzić dziecko. „Prawidłowa opieka nad dzieckiem” to w przypadku rodzin dysfunkcyjnych pojęcie abstrakcyjne, ponieważ w takich rodzinach nic nie funkcjonuje dobrze, a zaburzona komunikacja, negatywne emocje i sztywne zasady to dla ich członków codzienność.

Dysfunkcyjność rodziny opiera się na braku poczucia bezpieczeństwa, a naturalny, zgodny z potrzebami dziecka porządek, związany z pełnionymi rolami, zostaje trwale zburzony. By „jakoś” funkcjonować, dzieci z takich rodzin znajdują różne sposoby radzenia sobie z emocjami i niskim poczuciem własnej wartości. Emocjonalna huśtawka i brak bliskości sprawiają, że dzieci z domów dysfunkcyjnych wcielają się w określone role – często wymuszone potrzebą bycia bardziej dojrzałym i odpowiedzialnym od rodzica (nieadekwatnie do faktycznego wieku dziecka).

Zespół cech i zachowań rodziny dysfunkcyjnej:

• sztywne zasady panujące w domu;
• silne podporządkowanie się problemom rodziców (alkoholizm, kłótnie, awantury, przemoc);
• odgrywanie narzuconych, sztywnych ról;
• brak lub ograniczony sposób komunikowania się członków rodziny między sobą;
• zaprzeczanie oczywistym problemom;
• rodzinne tajemnice, zakazy „nie mów”, „nie ufaj”, „nie odczuwaj”;
• przestrzeganie zasad ograniczonego zaufania do innych, tłumienia emocji i potrzeby rozmowy z kimś o problemach – skutkiem braku dostosowania się, jest emocjonalny chłód rodzica, przemoc psychiczna (groźba, szantaż) i fizyczna (bicie).
• problemy w wytyczaniu granic lub ich nieprzestrzeganie (w tym między rodzicem a dzieckiem);
• ograniczone relacje z innymi, izolacja społeczna, brak przyjaciół;
• brak intymności, bliskich więzi emocjonalnych;
• życie w poczuciu wstydu i zakłopotania;
• brak empatii, wzajemnego szacunku;
• niemożność zaspokojenia indywidualnych potrzeb;
• nierealistyczne oczekiwania wobec dzieci;
• patologiczna więź sprawia, że członkowie żyją dla chorego systemu rodzinnego (dzieci odczuwają trudność w opuszczeniu rodziny, pomimo odczuwanej krzywdy);
• ukrywanie kłamstw;
• warunkowa miłość.

Czym jest syndrom DDD?

Syndrom DDD (Dorosłego Dziecka z rodziny Dysfunkcyjnej) oznacza osobę posiadającą emocjonalne i fizyczne deficyty, których źródłem jest wychowywanie w niedojrzałym systemie rodzinnym. Osoby z syndromem DDD borykają się z obciążeniami psychicznymi związanymi z przykrą przeszłością – doświadczeniami z okresu dzieciństwa i wchodzenia w dorosłość w atmosferze źle funkcjonującego systemu rodzinnego.

Rodzina dysfunkcyjna niekorzystnie wpływa na sposób postrzegania siebie i otoczenia. Osoby żyjące w zamkniętym, sztywnym systemie rodzinnym, w którym sposób komunikowania się jego członków oraz role są zaburzone, a o pozytywnych emocjach mówi się mało lub wcale – doświadczają dotkliwego cierpienia, kształtując w sobie równie nieodpowiednie mechanizmy obronne (tryb przetrwania).

Dodatkowo, osoby pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych nierzadko doświadczają przemocy fizycznej i psychicznej, której tłem jest uzależnienie rodzica, agresja członka rodziny lub choroba psychiczna osoby bliskiej. Wszystkie, tworzące spójną całość cechy rodziny dysfunkcyjnej oddziałują na rozwój dzieci wychowujących się w chorym systemie.

U osób z syndromem DDD zanika prawidłowy, życiowy instynkt, a obciążenia wyniesione z domu, rodzą dalsze konflikty w życiu dorosłym. Dysfunkcje rodzinne (wywołujące u dorosłych już dzieci syndrom DDD) mogą przybierać różną formę – do najczęstszych zalicza się m.in.:

• alkoholizm rodzica lub obojga opiekunów dziecka;
• inne uzależnienia od substancji psychoaktywnych i czynności (np. patologiczny hazard) występujące w rodzinie;
• przemoc fizyczna i agresywne rozwiązywanie wszelkich kwestii w rodzinie;
• przemoc psychiczna, emocjonalny chłód, chroniczna krytyka i dewaluowanie dziecka
• wykorzystywanie seksualne przez jednego z członków rodziny;
• zaniedbywanie dziecka, brak opieki (fizycznej obecności);
• brak bliskości, emocjonalna nieobecność rodzica – psychiczne opuszczenie dziecka;
• wymuszanie na dziecku szybszej dojrzałości – wciąganie w konflikty z drugim rodzicem, stawianie dziecka w roli powiernika, nadużywanie emocjonalne, obwinianie;
• wymuszanie spełniania nadmiernych oczekiwań;
• nadmierna kontrola dziecka przez opiekunów;
• rozpad więzi rodzinnych, separacja, rozwód, śmierć członka rodziny.

Dorosłe dziecko z rodziny dysfunkcyjnej

Istotną kwestią w przypadku osób zmagających się z problemami typowymi dla DDD są role, jakie dziecko odgrywa w rodzinach dysfunkcyjnych.

Rodziny dysfunkcyjne są zamknięte, a chroniąc swoją tajemnicę („tylko nie mów nikomu”; „o tym nie rozmawiamy”), można stwierdzić, że są zakłamane, choć ich członkowie mogą tak nie uważać. Mając swoje wewnętrzne zasady, członkowie rodziny wyznaczają wzorzec, któremu się podporządkowują.

Wszelkie odstępstwa od tego, jak powinna wyglądać i funkcjonować rodzina, prowadzą do wykształcenia u dziecka mechanizmów pozwalających przetrwać w środowisku dysfunkcyjnym, a to sprawia, że wiele z tych osób doświadcza w dorosłym życiu problemów na tle własnej osobowości. Wypracowane w dzieciństwie schematy przenoszą się na relacje osobiste, rodzinne, partnerskie, a nawet zawodowe.

Dzieci wychowujące się w rodzinach dysfunkcyjnych (w tym w rodzinach z problemem alkoholowym) uciekają się do różnych sposobów, które chronią je same oraz chory system panujący w rodzinie.

Pomieszanie ról panujących w rodzinach dysfunkcyjnych sprawia, że dzieci zaczynają nierzadko przejmować kontrolę nad tym, czego doświadczają. W ten sposób wyszukują dla siebie nowych ról, których odgrywanie pozwala utrzymać równowagę psychiczną w nieprzystosowanej do pełnienia zdrowych funkcji rodzinie.

Syndrom DDD - role dziecka

Toksyczne role, w które najczęściej wcielają się dzieci w rodzinach dysfunkcyjnych (a także z problemem alkoholowym) to:

• bohater rodzinny:
  • stara się udowodnić całemu otoczeniu, że w domu „wszystko jest w porządku”;
  • wytraca własną energię na dowartościowywanie swoich opiekunów;
  • w przypadku istnienia młodszego rodzeństwa, przejmuje obowiązki rodzica;
• kozioł ofiarny:
  • w przeciwieństwie do „bohatera” staje się celem, w którym rodzice widzą swoje źródło niepowodzeń;
  • dziecko buntuje się, akcentuje swój brak akceptacji na zachowania np. spożycie alkoholu czy przemoc, a tym samym staje się wrogiem rodziny;
• maskotka, błazen:
  • dziecko wykształca w sobie i stosuje mechanizmy obronne, dzięki którym radzi sobie z trudnymi emocjami (stara się łagodzić konflikty śmiechem);
• wspomagacz:
  • dziecko stara się być opiekunem dla osób dysfunkcyjnych (uzależnionych), które umiejętnie wyszukują wymówki w celu zlikwidowania potencjalnych problemów związanych z dysfunkcją rodziny;
• niewidzialne dziecko:
  • ucieka od problemów, izolując się we własnym świecie i udaje, że nic się nie dzieje;
    
    

Dziecko pozostaje dzieckiem, nawet, jeśli doświadczyło w młodym wieku wydarzeń, z którymi nawet dorosły nie potrafi się uporać. Dzieci nie powinny przejmować obowiązków rodzica lub go zastępować (parentyfikacja).

Osoby wychowane w rodzinie dysfunkcyjnej często gubią własną tożsamość i doświadczają problemów emocjonalnych na każdym etapie dalszego życia. To, w jaki sposób dorośli z syndromem DDD radzą sobie na co dzień, zależy od doświadczeń z dzieciństwa, oraz od ich naturalnych predyspozycji (np. temperamentu) i postaw reprezentowanych przez rodziców.

Objawy syndromu DDD

Bardzo często rodzina dysfunkcyjna działa jako wielopokoleniowy system. Osoby zmagające się z problemami tworzą związki z osobami, które również posiadają deficyty wyniesione z domu rodzinnego (np. na tle emocjonalnym), co sprawia, że koło dysfunkcji zamyka się.

U osób z syndromem DDD obserwuje się specyficzne objawy, w tym m.in.:

• brak umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami, np. złością, frustracją oraz niepowodzeniami i konfliktami;
• obniżone poczucie własnej wartości;
• brak zaufania do innych osób;
• nasilone odczuwanie nieprzyjemnych emocji – od emocjonalnej pustki i lęku, po strach, rozdrażnienie i smutek
• tendencję do zamartwiania się przyszłością;
• przekonanie o własnej samowystarczalności;
• problemy w wyrażaniu prawdziwych emocji i trudność w zwracaniu się do innych o pomoc;
• lęk przed wchodzeniem w związki, wycofanie w sferze bliskich relacji, intymności, seksu;
• lęk przed odpowiedzialnością, popełnieniem błędu;
• brak umiejętności rodzicielskich.

Terapia dorosłego dziecka z rodziny dysfunkcyjnej

Z psychologicznego punktu widzenia, celem każdej terapii jest m.in. poprawa jakości życia Pacjenta. Uświadomienie nieuświadomionego lub nazwanie ukrywanych dotychczas emocji wyzwala od zgubnego poczucia winy i trudności w sferze emocjonalnej. Terapia dedykowana osobom z syndromem DDD często jest jedyną formą uwolnienia się od patologicznych wzorców i przykrych doświadczeń.

W ogólnym rozrachunku, osoby wywodzące się z rodzin dysfunkcyjnych posiadają wiele deficytów, które wpływają na ich dorosłe już życie. Cierpią również ich najbliżsi, gdyż nawet jeśli udało im się stworzyć pozornie szczęśliwy związek, z czasem ich partnerzy zaczynają odczuwać zgubne skutki emocjonalnego ładunku nagromadzonego od lat u osoby z DDD.

Codzienność dorosłych dzieci z domów dysfunkcyjnych, to nadmiarowo przeżywany lęk i strach, poczucie izolacji i osamotnienia oraz braku kontroli nad własnym życiem. Nawet te osoby, które odnoszą sukcesy w życiu prywatnym czy zawodowym, mają trudność w cieszeniu się swoimi osiągnięciami. Typową cechą osób z DDD jest umniejszanie własnego potencjału, autokrytyka, oskarżanie siebie i widzenie świata w skrajnych, czarno-białych barwach.

U osób z DDD nieobca jest też niemoc, poczucie stagnacji, zawieszenia czy braku umiejętności dokonywania życiowych wyborów. Problemem staje się również kontrola własnych stanów uczuciowych. U wielu osób wykształca się też niechęć do zmian, społeczne niedostosowanie i trudność w kontaktach z innymi ludźmi.

Celem terapii osób z DDD jest m.in.:

• wypracowanie nowych schematów postępowania, mechanizmów radzenia sobie z trudnymi emocjami;
• osiągnięcie konstruktywnej zmiany;
• identyfikacja powstałych konfliktów i trudności;
• poprawa relacji z samym sobą i bliskimi z otoczenia;
• budowanie poprawnych relacji;
• kształtowanie postawy wzajemnego zrozumienia, potrzeb dzieci i rodziców – szczególnie osoby, które posiadają swoje rodziny i nie chcą powtarzać błędów wyniesionych z własnego domu rodzinnego;

Warto podkreślić, że osoba z rodziny dysfunkcyjnej, w której mocno zaakcentowany był problem i negatywne emocje np. związane z przemocą czy używkami, posiada wiele cech osób z DDA – Dorosłych Dzieci Alkoholików. Psychoterapia w wybranym nurcie pozwala przepracować swoje doświadczenia, emocje i lęki z dzieciństwa po to, aby wyzbyć się wszelkich negatywnych czynników wpływających na teraźniejszość.

Dziecko powinno otrzymać od rodzica miłość i bezwarunkową akceptację, a ponadto doświadczać tolerancji, uważności i wyrozumiałości. Jeśli tego od swoich opiekunów nie otrzymały osoby z DDD, kluczową rolę odgrywa psychoedukacja. W programie terapii akcentuje się kwestie dotyczące mechanizmu działania rodziny dysfunkcyjnej oraz te związane z osobistym rozwojem.

Źródła:

• Rodzina dysfunkcyjna - Dziecko w rodzinie alkoholowej; Mira Prajsner; Remedium MAJ 2002: http://www.parpa.pl/download/remedium/prajsnermaj.pdf
• http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=580
• https://stopuzaleznieniom.pl/artykuly/moj-bliski-ma-problem/ddd-co-to-znaczy-byc-doroslym-dzieckiem-z-rodziny-dysfunkcyjnej/