Ból zatok, zapalenie zatok – przyczyny, objawy i leczenie. Jak dbać o zatoki?

Najczęściej dochodzi do zapalenia zatok czołowych lub szczękowych, co można rozpoznać po umiejscowieniu bólu. Jak radzić sobie z zapaleniem zatok? Jak dbać o zatoki, żeby zmniejszyć ból i szybko uporać się z infekcją?

Ból zatok jest dokuczliwym rodzajem bólu - jest pulsujący, przeszywający, nasila się przy wykonywaniu różnych czynności, a zwłaszcza przy pochylaniu się. Pojawienie się tego rodzaju bólu głowy wskazuje najczęściej na stan zapalny w obrębie zatok.

Spis treści:

• Ból zatok, czyli ich stan zapalny
• Jak rozpoznać, które zatoki są chore?
• Przyczyny bólu zatok
• Objawy zpalenia zatok
• Sposoby na ból zatok
• Leczenie zapalenia zatok
• Grzybicze zapalenie zatok - przyczyny i leczenie

Ból zatok, czyli ich stan zapalny

Ból zatok wynika na ogół z zapalenia, które rozwija się w zatokach. Nie zawsze pojawia się katar, ale często Pacjenci mają uczucie zatkanego nosa lub osłabionego węchu. Wydzielina, która zbiera się w zatokach może spływać po tylnej ścianie gardła, powodują jego ból, a także kaszel i odkrztuszanie wydzieliny. Ból zatok szczękowych łatwo z kolei pomylić z bólem zęba, ze względu na lokalizację w okolicy szczęki.

Każdy człowiek ma cztery pary zatok (klinowa, czołowa, sitowa, szczękowa), które są połączone z jamą nosową. W ten sposób obecna w nich wydzielina może wydostać się na zewnątrz, a do zatok dochodzi powietrze. Jeśli dochodzi do stanu zapalnego w obrębie zatok, to w wyniku obrzęku błony śluzowej wyściełającej zatoki, wydzielina nie może wydostać się na zewnątrz. Sprzyja to namnażaniu się bakterii.

Jak rozpoznać, które zatoki są chore?

Kluczowa do rozpoznania jest lokalizacja bólu głowy (bólu zatok):

• Ból odczuwalny w okolicy czoła, pulsujący przy schylaniu świadczy o zapaleniu zatoki czołowej. Co ciekawe niemowlęta nie mają jeszcze wykształconej tej zatoki, więc nie można u nich rozpoznać zapalenia zatok tej okolicy.
• Ból w okolicy szczęki, policzków, a nawet promieniujący do zębów wskazuje na zapalenie zatoki szczękowej.
• Ból oczu, odczuwany wewnątrz oczodołu świadczy o zapaleniu zatoki sitowej. Zapalenie zatok sitowych jest szczególnie niebezpieczne u małych dzieci, gdyż może dawać powikłania w postaci zapalenia oczodołu.
• Ból, który promieniuje do tyłu głowy, jest obecny na potylicy i szczycie głowy wskazuje na zapalenie zatoki klinowej.

Przyczyny bólu zatok

Zapalenie zatok dzieli się na ostre (trwające do 12 tygodni) i przewlekłe (trwające powyżej 12 tygodni). Są cztery przyczyny infekcji zatok:

• wirusowa,
• alergiczna,
• grzybicza,
• bakteryjna.

Na ogół dochodzi do infekcji wirusowej zatok przynosowych (zapalenie zatok przynosowych). Infekcja bakteryjna rozwija się na skutek powikłań infekcji spowodowanej przez wirusy lub alergię. Z kolei infekcja grzybicza pojawić się może u Pacjentów z upośledzoną odpornością, po antybiotykoterapii lub cukrzycą.

Zapalenie zatok wywołane przez wirusy trwa na ogół krócej niż 10 dni. Natomiast jeśli objawy nasilają się po upływie 5 dni, pojawia się gorączka, to może to wskazywać, że doszło do nadkażenia bakteryjnego. Najczęściej zapalenie zatok powodują adenowirusy, rynowirusy, wirusy grypy oraz koronawirusy, w tym także SARS-CoV-2.

Można wyróżnić także nawracające zapalenie zatok – mówimy o nim wtedy, kiedy dochodzi do więcej niż 4 epizodów zapalenia zatok w roku. Pomiędzy epizodami zapalenia zatok powinny być przerwy, czyli okres bez objawów.

Czynniki predysponujące do rozwoju bólu zatok

Ból i zapalenie zatok mogą rozwinąć się na skutek źle kontrolowanej alergii. W wyniku tego błona śluzowa jest podrażniona, a w zatokach zalega wydzielina. Inną przyczyną zapalenia mogą być czynniki drażniące, np. dym papierosowy (palenie bierne i czynne), zanieczyszczenia środowiska lub praca narażająca na kontakt z drażniącym dymem.

Rozwojom zapalenia zatok sprzyjają także polipy w jamie nosowej oraz skrzywiona przegroda nosowa. Przewlekły stan zapalny zatok może wynikać także z chorób zębów i przyzębia, guzami w okolicy zatok, a nawet chorobami ogólnoustrojowymi, takimi jak ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń.

Diagnostyka bólu zatok

Lekarzem zajmującym się chorobami zatok jest laryngolog. Podczas wizyty bada on bolesność przy uciskaniu różnych punktów na twarzy Pacjenta. Następnie może wykonać rynoskopię przednią (polega ona na obejrzeniu wnętrza nosa z użyciem wziernika). Podczas badania może zauważyć polipy oraz ocenić wygląd błony śluzowej. Lekarz może także wykonać lub zalecić wykonanie endoskopii zatok.

W przypadku, kiedy laryngolog stwierdził zapalenie zatok o podłożu bakteryjnym, ale zalecony antybiotyk nie przynosi efektów, można wykonać nakłucie zatoki celem pobrania i przebadania pod kątem mikrobiologicznym płynu. Takie badanie uwidacznia, jakie bakterie namnażają się w zatokach i pozwalają na dobranie antybiotykoterapii celowanej. W sytuacji ostrego zapalenia zatok warto także wykonać RTG oraz endoskopię.

U Pacjentów, u których występują nawracające lub przewlekłe stany zapalne zatok, można poszerzyć diagnostykę o tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

Endoskopia zatok

Badanie endoskopowe zatok polega na wprowadzeniu do nosa cienkiej rurki zakończonej kamerą po uprzednim oczyszczeniu nosa z wydzieliny oraz zastosowaniu preparatu obkurczającego błonę śluzową. Badanie jest szybkie, nieinwazyjne i pozwala na natychmiastową ocenę zatok. Przed wprowadzeniem rurki jest możliwość zastosowania znieczulenia miejscowego. W trakcie badania lekarz może ocenić, czy przegroda jest skrzywiona, czy w jamie nosowej i zatokach zalega wydzielina, czy występują polipy, martwica tkanek, guzy lub ciała obce.

RTG zatok

RTG zatok jest wykonywane w 4 różnych pozycjach ułożenia głowy, w zależności od potrzeby uwidocznienia dane zatoki. Głównym wskazaniem do wykonania badania jest ostry i nieustępujący stan zapalny zatok. W dniu badania można stosować wszystkie zalecone leki, nie mają one wpływu na wyniki. RTG zatok nie pozwala na ocenę ich anatomii, ale pozwala już na wykrycie, czy w zatokach zalega płyn oraz w jakim stopniu są one upowietrznione. Na zdjęciu RTG widoczne będą także polipy.

Tomografia komputerowa zatok

Tomografia komputerowa zatok jest czułym badaniem, pozwalającym na lepszą ocenę tkanek niż przy badaniu RTG. Jest ona wykonywana zawsze w przypadku planowania operacji laryngologicznej zatok. Do wskazań wykonania tomografii zatok zalicza się, poza ich zapaleniem, występowanie guzów zatok i jamy nosowej, skrzywienie przegrody, obecność torbieli, a także stany po urazach czaszki.

Wynik badania pozwala na postawienie diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia. W dniu badania, o ile nie jest podawany kontrast, nie trzeba się specjalnie przygotowywać do badania.

Rezonans magnetyczny zatok

Rezonans jest badaniem pozwalającym na precyzyjną ocenę struktur anatomicznych zatok. Podobnie jak w przypadku tomografii pozwala na postawienie diagnozy i podjęcie leczenia.

Objawy zapalenia zatok

Poza bólem zatok, do objawów ich zapalenia zaliczamy:

• uczucie zatkanego nosa,
• wydzielinę (zarówno spływającą nosem, jak i gardłem),
• upośledzenie węchu,
• złe samopoczucie,
• ból zębów (przy zapaleniu zatok szczękowych),
• nieświeży oddech,
• gorączkę.

Objawy ostrego zapalenia zatok są zwykle intensywniejsze niż zapalenia o charakterze przewlekłym.

Czy ból zatok ustąpi samoistnie?

Wirusowe zapalenie zatok zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 7 do 10 dni, czasami objawy mogą utrzymywać się do 3 tygodni. Na ogół odczuwalna jest poprawa. Jeśli stan pogarsza się, to może to wskazywać na infekcję bakteryjną. Bakteryjne ostre zapalenie zatok może ustąpić samoistnie w ciągu 2 tygodni. Na ogół jednak jest ono leczone antybiotykiem, przy czym poprawa następuje szybko po wdrożeniu leczenia.

Jak dbać o zatoki, kiedy pojawia się ból zatok?

Przede wszystkim ważna jest higiena nosa. Należy stosować specjalne preparaty do płukania zatok oraz sól hipertoniczną, która pomoże oczyścić zatkane zatoki. Ważne, aby wydzielina spływała, a nie zatrzymywała się wewnątrz, stąd konieczność rozrzedzania jej.

Można także przykładać ciepłe kompresy do nosa, które sprzyjają rozszerzaniu naczyń krwionośnych i ułatwiają usuwanie wydzieliny. Przynoszą także ulgę – to jedna z metod łagodzenia bólu zatok.

Sposoby na ból zatok, także domowe sposoby

Do domowych sposobów, które możemy stosować, aby złagodzić ból zatok zaliczamy:

• wspomniane płukanie nosa i ciepłe okłady,
• stosowanie inhalacji z 3% roztworu soli lub soli morskiej z dodatkiem kwasu hialuronowego,
• picie dużej ilości płynów, zwłaszcza ciepłych herbat, które rozgrzewają i przyspieszają krążenie krwi, przez co mogą pomóc udrożnić nos,
• maści rozgrzewające stosowane na czoło i nos, które również pomagają w usuwaniu wydzieliny,
• nawilżenie powietrza w domu, parówki, gorące kąpiele z dużą ilością pary wodnej – one również pomagają odetkać zatoki.

Leczenie zapalenia zatok

Leczenie zapalenia zatok uzależnione jest od rodzaju infekcji i powinien zadecydować o nim lekarz. To on dobiera antybiotyk w przypadku stwierdzenia infekcji bakteryjnej oraz zleca dodatkowe badania wedle potrzeby. Pacjenci cierpiący na zapalenie zatok mogą stosować leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (niesteroidowe leki przeciwzapalne), czyli ibuprofen i paracetamol.

Do leczenia zapalenia zatok bardzo często wykorzystywane są specjalne spraye do nosa obkurczające śluzówkę i działające przeciwzapalnie. Są one przepisywane na ogół na receptę, ponieważ mają w składzie glikokortykosteroidy. Ważne, aby stosować je minimum 14 dni.

Lekarz może zalecić także preparaty łagodzące ból gardła, syropy na mokry kaszel ułatwiające odkrztuszanie wydzieliny, a w przypadku stwierdzenia alergicznego podłoża zapalenia zatok – leki przeciwhistaminowe.

Grzybicze zapalenie zatok – przyczyny i leczenie

Stosunkowo rzadko dochodzi do grzybiczego zapalenia zatok przynosowych, może ona jednak rozwinąć się u osób, które cierpią na przewlekłe zapalenie zatok (na skutek długotrwałej antybiotykoterapii, która zaburza równowagę flory bakteryjnej w organizmie), u osób chorych na cukrzycę, z zaburzeniami odporności (chorych na AIDS, przyjmujących leki immunosupresyjne) oraz u palaczy, bowiem nikotyna zaburza prawidłową odporność organizmu.

Grzybicze zapalenie zatok rozpoznaje się podczas badania mikrobiologicznego płynu z zatok. Objawy choroby są podobne, jak w przypadku ostrego lub przewlekłego stanu zapalnego. W leczeniu stosuje się preparaty przeciwgrzybicze podawane doustnie, najczęściej itrakonazol, flukonazol, posakonazol lub leki miejscowe – amfoterycynę B, flukonazol, mikonazol. Do tego stan zapalny powinien być leczony objawowo, czyli chory musi pamiętać o odpowiedniej higienie nosa.

Bibliografia:

1. Bhattacharyya N. Contemporary assessment of the disease burden of sinusitis. Am. J. Rhinol. Allergy 2009; 23: 392–395,
2. Boenninghaus H.-G., Otolaryngologia, Springer PWN, Warszawa 1997,
3. Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2020/2021, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, s. 459–461, 1284–1285,
4. Pleis J.R., Lucas J.W., Ward B.W. Summary health statistics for U.S. adults: National Health Interview Survey, 2008. National Center for Health Statistics. Vital Health Stat 10. 2009; 242: 1–157. www.cdc.gov/nchs/data/series/sr_10/sr10_242.pdf [dostęp 16.08.2023],
5. Wardas P., Markowski J., Piotrowska-Seweryn A., Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem, dostęp online 16.08.2023.