Czerniak - przyczyny, leczenie i profilaktyka nowotworu skóry; jak wygląda czerniak?

Data publikacji: 16.06.2023
Czas czytania: 8 minut
Czerniak jest nowotworem złośliwym skóry, na którego rozwój narażony jest każdy. Jest on niebezpieczny szczególnie wtedy, kiedy zostanie późno zdiagnozowany.
czerniak profilaktyka

Aby ustrzec się rozwoju czerniaka lub wykryć go we wczesnym stadium, kiedy rokowania są dobre, należy wykonywać profilaktyczne badania pieprzyków i znamion na ciele. Ważna jest nie tylko skóra, ale także paznokcie.

Jak wygląda czerniak i jakie są objawy nowotworu? Gdzie najczęściej się pojawia? Przeczytaj artykuł przygotowany przez naszych ekspertów.

Spis treści:

 

Czym jest czerniak?

Czerniak to nowotwór złośliwy, który wywodzi się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych skóry lub błon śluzowych lub z błony naczyniowej gałki ocznej. Na czerniaka najczęściej chorują osoby rasy białej, ze względu na jasny fenotyp skóry. Szacuje się, że nowotwór ten wynosi 5-6 proc. wszystkich nowotworów skóry. Do innych nowotworów skóry zaliczają się rak podstawnokomórkowy i rak kolczystokomórkowy. O tym, jak odróżnić je od czerniaka, dowiecie się za chwilę.

Rozwój czerniaka nie ma związku z wiekiem pacjenta – przypadki zachorowań notuje się także u ludzi młodych, 20-30 letnich. Ma to związek ze szkodliwą modą na opalanie, korzystaniem z solarium oraz brakiem zabezpieczenia przeciw promieniom słońca.

Kontrola znamion u dermatologa jest bardzo ważna – wcześnie wykryty czerniak daje lepsze rokowania. Lekarze podkreślają, że gdy zmiana jest mała wyleczalność wynosi 80-90 proc.

KUP WIZYTĘ U DERMATOLOGA

Czynniki ryzyka rozwoju czerniaka

Ryzyko zachorowania na czerniaka dotyczy osób o jasnej karnacji, łatwo ulegających oparzeniom słonecznym. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby, które w dzieciństwie były narażone na stałe oddziaływanie promieni słonecznych oraz na poparzenia słoneczna. Osoby z wrodzonymi zmianami barwnikowymi oraz dużą ilością pieprzyków również powinny regularnie kontrolować stan swoich znamion, gdyż są w grupie podwyższonego ryzyka.

Niestety czerniak może występować rodzinnie, a prawdopodobieństwo zachorowania rośnie wraz z ekspozycją na promieniowanie UV – czy to słoneczne czy pochodzące ze sztucznych lamp (solarium).

Jak podkreślają eksperci, najbardziej niebezpieczna jest wieloletnia, krótkotrwała, ale intensywna ekspozycja na promieniowanie i powstałe w wyniku tego oparzenia skóry.

Najwięcej przypadków zachorowania na czerniaka wykrywanych jest jesienią – właśnie po sezonie letnim, kiedy łatwo jest o ekspozycję na promienie słońca.

U kobiet czerniak najczęściej umiejscowiony jest na kończynach, w przypadku mężczyzn najczęstszym umiejscowieniem czerniaka jest tułów.

Czerniak – objawy

Objawy czerniaka nie zawsze są takie samie i w dużej mierze zależą od stopnia zaawansowania nowotworu. We wczesnej postaci raka zmiany pojawiające się na skórze są płaskie, o poszarpanych brzegach, niesymetryczne, mają także niejednolity kolor. Uwypuklenie zmiany ponad poziom skóry świadczy już o zaawansowanej chorobie. Czasami zmiana może być z owrzodzeniem i wyciekiem – krwi, limfy. Do wczesnych objawów czerniaka zaliczane jest powiększenie węzłów chłonnych w okolicy miejsca rozwoju choroby.

Jak wygląda czerniak? Jak poznać, że to nie zwykły pieprzyk?

Przede wszystkim zaniepokoić powinny szybko pojawiające się i nowe zmiany na skórze. Pieprzyki, które powinny być zbadane cechują:

  • Nieregularny kształt,
  • Nierówne brzegi, poszarpane,
  • Niejednolity kolor,
  • Wielkość powyżej 6 mm,
  • Szybko powiększające się.

Zwykły pieprzyk zawsze ma regularny kształt, na ogół okrągły, wielkość do 5 mm, jego brzegi są równe, a kolor w odcieniach brązu. Co ważne – w przypadku rozwoju czerniaka może pojawić się świąd.

Czerniak najczęściej występuje na skórze, ale to nie jedyne miejsce – może pojawić się wszędzie tam, gdzie są melanocyty – na błonach śluzowych (także odbytu), w siatkówce oka czy pod paznokciem.

Czerniak a inne nowotwory skóry

Czerniak nie jest jedynym nowotworem skóry, chociaż najgroźniejszym. Dlatego tak ważne jest kontrolowanie wszystkich niepokojących zmian. Warto także dodać, że czerniak może wystąpić w młodym wieku, co stosunkowo rzadko zdarza się w przypadku innych nowotworów skóry.

Czerniak a rak kolczystokomórkowy

Rak kolczystokomórkowy to również nowotwór skóry – może pojawić się na każdej części ciała, a jego najczęstsza postać to płaskie owrzodzenie otoczone naciekiem i przykryte strupem lub brodawkowatej zmiany bez owrzodzenia. Rak kolczystokomórkowy odpowiada za około 15-20 proc. wszystkich niebarwnikowych nowotworów skóry.

Rak kolczystokomórkowy występuje częściej u mężczyzn o jasnej karnacji w podeszłym wieku. Na jego rozwój ma wpływ także zakażenie wirusem HPV (w przypadku raka błon śluzowych jamy ustnej i odbytu), obecność rozległych blizn i trudnogojących się ran oraz wystąpienie rogowacenia słonecznego lub starczego i dermatoz. Na rozwój tego raka także wpływa promieniowanie UV.

Czerniak a rak podstawnokomórkowy

Rak podstawnokomórkowy stanowi ok. 80 proc. wszystkich nowotworów niebarwnikowych skóry. Zapadalność na ten ryp raka rośnie wraz z wiekiem, przy czym występuje on głównie u rasy białej. W większości przypadków występuje na skórze głowy – na twarzy i szyi, chociaż zdarza się, że pojawia się także w innych miejscach.

Wyróżnia się kilka odmian tego nowotworu, najbardziej powszechną jest postać guzkowa – pojawia się guzek o perłowej barwie a w jego okolicy jest dużo drobnych guzków przypominających małe perły. Inna postać nowotworu to postać powierzchniowa, która objawia się płaskimi i łuszczącymi się zmianami, lekko wystającymi ponad skórę.

Rak podstawnokomórkowy rośnie bardzo powoli, rzadko daje przerzuty, a leczenie ma dobre rokowania.

Rozpoznanie czerniaka

Badaniem zalecanym profilaktycznie jest ocena znamion za pomocą dermatoskopu lub wideodermatoskopu. W przypadku licznych zmian na skórze pacjent powinien je obserwować, a w razie potrzeby – fotografować. Dzięki temu można porównać proces wzrostu lub zmiany. Podstawą do rozpoznania czerniaka jest wycięcie chirurgiczne znamiona/zmiany i oddanie go do badania histopatologicznego.

Skala ABCDE czerniaka

Jest to wstępna ocena zmiany skórnej, gdzie:

  • „A” oznacza dużą asymetrię znamienia barwnikowego,
  • „B” odnosi się do nieregularnych lub niewyraźnych brzegów,
  • „C” dotyczy koloru – jeśli nowopowstała zmiana ma kolor czarny, ciemnobrązowy lub niebieski, albo zmienia się kolor już istniejącego pieprzyka, to jest to wskazanie do konsultacji i oceny zmiany,
  • „D” odnosi się do wielkości (średnicy) zmiany – konsultacji i oceny wymagają zmiany większe niż 6 mm,
  • „E” jak ewolucja, czyli wszystkie procesy rozwoju, powiększania się zmiany skórnej.

Znamiona spełniające powyższe kryteria wymagają obserwacji i zbadania. Warto zauważyć, że czerniak nie zawsze spełnia powyższe kryteria, ciężej go także zaobserwować u osób o ciemniejszej karnacji.

KUP WIZYTĘ U DERMATOLOGA

profilaktyka czerniaka

Czerniak paznokcia

Czerniak paznokcia jest bardzo rzadki, ale zbagatelizowany szybko daje przerzuty – postać podpaznokciowa czerniaka odpowiada za około 1-2 proc. wszystkich przypadków tego typu nowotworu.

Wśród przyczyn rozwoju tej formy czerniaka również znajduje się ekspozycja na promieniowanie, ale tym razem groźne jest nie tylko solarium czy słońce, ale i nadużywanie lamp do utwardzania preparatów do paznokci (przy czym brak jasnych dowodów, że lampy UV odpowiadają za pojawienie się czerniaka). Eksperci uważają, że duże znaczenie przy rozwoju tej zmiany mają uwarunkowania genetyczne, a do powstania zmiany może także predysponować uraz mechaniczny z głębokim uszkodzeniem płytki paznokcia.

Jak rozpoznać czerniaka paznokcia?

Niepokojącą zmianą, którą należy skonsultować z dermatologiem, jest ciemny pasek, prążek, przebiegający wzdłuż płytki paznokcia. Pasek może mieć różną barwę (nie być jednolity kolorystycznie), mieć poszarpane brzegi, a w obrębie płytki pojawiają się szczeliny, krwiaki lub wybroczyny o barwie mlecznoczerwonej.

Objawy, które wskazują na zaawansowaną postać czerniaka podpaznokciowego to przede wszystkim deformacja paznokcia, przebarwienie wałów paznokciowych i pojawienie się guza.

W celu potwierdzenia, czy rzeczywiście zmiana ma charakter nowotworowy, wykonuje się biopsję. Badanie to może wiązać się z trwałym uszkodzeniem płytki paznokcia.

Czerniak oka (gałki ocznej)

Czerniak gałki ocznej jest najczęstszym nowotworem narządu wzroku, ale jeśli chodzi o czerniaka to jest to zaledwie od 10 do 20 proc. wszystkich przypadków. Największe ryzyko zachorowania występuje u osób obciążonych genetycznie (przypadki zachorowania w rodzinie) oraz u osób z już zdiagnozowanym czerniakiem skóry (przerzuty). Wpływ na rozwój czerniaka ma także promieniowanie ultrafioletowe. Częściej występuje u osób z jasną tęczówką, a także palaczy i osób nadmiernie opalających się.

Nowotwór zajmuje najczęściej naczyniówkę, tęczówkę i spojówkę, rozwijając się bardzo długo bez żadnych objawów. Dopiero w zaawansowanym stadium pojawiają się objawy – ból oka i zaburzenia widzenia.

Co powinno zaniepokoić pacjenta? Astygmatyzm, słabsze widzenie, zmiany koloru tęczówki oka, pojawienie się zmian na oku, a także objawy typowe dla zaćmy, czyli ograniczone pole widzenia oraz pojawianie się po zmroku świetlistych kul w polu widzenia. Czerniaka oka może rozpoznać okulista, który wykonuje badanie oka oraz USG gałki. W przypadku nieprawidłowości zaleca się wykonanie rezonansu magnetycznego celem dalszej diagnostyki.

KUP WIZYTĘ U DERMATOLOGA

Metody leczenia nowotworu skóry

Leczenie nowotworu jest uzależnione od zaawansowania – lepsze rokowania dają zmiany wykryte wcześnie. W pierwszej kolejności podejmuje się leczenie operacyjne polegające na wycięciu zmiany z zapasem zdrowej skóry oraz przesłanie materiału do oceny histopatologicznej.

Po potwierdzeniu czerniaka może zostać podjęta decyzja o wycięciu blizny oraz o wykonaniu biopsji węzła wartowniczego (pierwszego węzła chłonnego na drodze spływu chłonki z rejonu, w którym był czerniak). Jeśli stwierdzone zostały przerzuty do węzłów chłonnych podejmuje się operacyjne ich usunięcie, jednak wszystko zależy od stopnia zaawansowania nowotworu. Do stosowanych metod, poza operacją, zalicza się radioterapię, chemioterapię, immunoterapię oraz leczenie ukierunkowane molekularnie.

Nawet po wyleczeniu niezbędne jest monitorowanie stanu zdrowia – ryzyko nawrotu choroby jest wysokie, największe przypada na pierwsze 2-3 lata po leczeniu.

Profilaktyka czerniaka

Do profilaktyki zaliczane jest przede wszystkim unikanie ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. Mowa tu o unikaniu solarium, stosowaniu w słoneczne dni kremów z wysokim filtrem UV (także zimą, zwłaszcza w górach), unikania oparzeń słonecznych (krótkiej i intensywnej ekspozycji). Trzeba także nosić okulary przeciwsłoneczne z odpowiednimi parametrami (nie każde chronią przed promieniowaniem) oraz o zakrywaniu głowy kapeluszem lub kaszkietem.

Czerniak może rozwinąć się w nieoczywistych miejscach, jak np. płatek ucha, dlatego tak ważne jest unikanie ekspozycji na słońce. W ramach unikania nasłonecznienia warto także dodać, że największe nasłonecznienie przypada na godziny od 11 do 16 i wtedy należy chronić się szczególnie.

Do profilaktyki czerniaka zaliczane są także kontrole znamion przynajmniej raz do roku w gabinecie dermatologa. Do kontroli służy dermatoskop lub wideodermatoskop – badanie jest bezbolesne.

Każdy powinien także obserwować swoje znamiona i oceniać je zgodnie z podaną wyżej klasyfikacją ABCDE.

Czy każdy krem do opalania jest skuteczny?

Ochronę przed promieniowaniem daje nie tylko krem z filtrem, ale i jego odpowiednia aplikacja. Nie wystarczy posmarować się tylko rano – większość kremów wyciera się, traci działanie z biegiem czasu. Dlatego warto używać aptecznych kremów z wysokim SPF (30, 50, 100) oraz powtarzać aplikację co 2-3 godziny.

KUP WIZYTĘ U DERMATOLOGA

 

Źródła:

Data dodania 16.06.2023
Data ostatniej aktualizacji 04.10.2023