Czym jest endometrioza, kto jest szczególnie narażony i jakie objawy powinny nas zaniepokoić? Do jakiego specjalisty należy się udać? Przeczytaj artykuł przygotowany przez naszych Ekspertów i umów się na operację usunięcia ognisk endometriozy w Szpitalu Centrum Medycznego Damiana.
Spis treści:
- Czym jest endometrium?
- Przyczyny powstawania endometriozy
- Objawy choroby
- Endometrioza – diagnostyka i leczenie
- Endometrioza a ciąża
- Znaczenie diety i sportu w chorobie
- Endometrioza a depresja
Czym jest endometrium?
Endometrium to warstwa błony śluzowej wyścielająca wewnętrzną powierzchnię macicy. Jest bardzo ważną strukturą związaną ze stanem hormonalnym kobiety - odgrywa kluczową rolę w cyklu menstruacyjnym i przygotowuje macicę na implantację zarodka.
Endometrium składa się z trzech warstw:
- warstwy podstawnej,
- warstwy czynnościowej
- i warstwy podśluzowej.
Warstwa podstawna jest stała i nie ulega zmianom w czasie cyklu miesiączkowego. Warstwa czynnościowa (stanowiąca większość endometrium), jest dynamiczna i zmienia się w zależności od fazy cyklu - w czasie menstruacji jest odrzucana i wydalana z organizmu, natomiast w fazie lutealnej przygotowuje się na implantację zarodka. Warstwa podśluzowa to warstwa łącząca endometrium z mięśniówką macicy.
Endometrium jest regulowane żeńskie hormony, takie jak estrogeny i progesteron. W fazie folikularnej cyklu menstruacyjnego, poziom estrogenów wzrasta, co powoduje wzrost i rozwój warstwy czynnościowej endometrium. W fazie lutealnej, poziom progesteronu wzrasta, co prowadzi do dalszego rozwoju endometrium i przygotowuje ją na implantację zarodka. Jeśli do implantacji nie dochodzi, poziomy hormonów spadają, co prowadzi do złuszczenia endometrium i rozpoczęcia kolejnej fazy cyklu menstruacyjnego.
Endometrium odgrywa kluczową rolę w procesie rozrodczym i jest ważnym wskaźnikiem zdrowia reprodukcyjnego kobiet. Zaburzenia endometrium, takie jak endometrioza lub nieprawidłowe krwawienia, mogą wpłynąć na płodność. Dlatego ważne jest, by kobiety regularnie monitorowały swoje cykle menstruacyjne a w przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości jak najszybciej konsultowały się z lekarzem.
Przyczyny powstawania endometriozy
Niestety, pomimo licznych badań, wyjaśnienie przyczyn endometriozy jest bardzo trudne. Wciąż potrzebne są dalsze badania, by poznać mechanizmy jej powstawania i opracować skuteczne metody zapobiegania oraz leczenia choroby.
Istnieje wiele teorii na temat powstawania endometriozy, jednak żadna z nich nie została jednoznacznie potwierdzona. Jedną z teorii jest teoria implantacji, która zakłada, że komórki błony śluzowej macicy dostają się do jamy brzusznej podczas menstruacji, a następnie przyczepiają się i rosną w innych miejscach. Inną teorią jest teoria metaplazji, według której komórki innych tkanek, takich jak nabłonek otrzewnej lub mięśni gładkich, przekształcają się w komórki endometrialne.
Czynnikami, które mogą wpływać na rozwój endometriozy są:
- zaburzenia hormonalne,
- przewlekłe zapalenie miednicy mniejszej,
- zaburzenia immunologiczne,
- genetyka i czynniki środowiskowe.
Istnieją również czynniki ryzyka związane z trybem życia, które mogą wpływać na powstawanie endometriozy, takie jak palenie papierosów, nadwaga czy stosowanie długoterminowej terapii hormonalnej.
Czynniki genetyczne
Najnowsze badania mówią, że występowanie endometriozy w rodzinie (babcia, mama czy siostra) znacząco zwiększa ryzyko zachorowania. Istnieją również publikacje naukowe mówiące o związku pewnych genów z ryzykiem endometriozy – genów, które regulują wiele procesów zachodzących w organizmie, w tym procesy hormonalne i immunologiczne. Zmiany w tych genach mogą wpłynąć na zdolność organizmu do prawidłowego regulowania tych procesów, co z kolei może przyczynić się do rozwoju endometriozy.
Objawy choroby
Endometrioza charakteryzuje się występowaniem niejednoznacznych, różnorodnych dolegliwości, przez co w wielu przypadkach wykrywana jest w zaawansowanym stadium. Najczęstszym objawem endometriozy są silne bóle menstruacyjne, które utrudniają codzienne funkcjonowanie i wymagają zastosowania silnych leków przeciwbólowych.
Pacjentki cierpiące na endometriozę zgłaszają również ból podczas stosunku wynikający z obecności zmian endometrialnych w okolicach narządów płciowych. Endometrioza może też powodować krwawienia między miesiączkami oraz bóle pleców utrzymujące się także poza okresem menstruacyjnym.
Choroba może również wpływać na funkcjonowanie układu moczowego i pokarmowego. W przypadku endometriozy pęcherza moczowego może pojawić się częste i bolesne oddawanie moczu, bóle brzucha oraz krwiomocz. Z kolei zajęcie jelit może powodować bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia lub biegunki.
W cięższych przypadkach, nieleczona endometrioza może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak torbiele jajnika, zrosty w obrębie narządów miednicy mniejszej, a nawet niepłodność.
Objawy endometriozy są zróżnicowane i zależą od zaawansowania choroby i lokalizacji zmian. Dlatego ważne jest, by regularnie wykonywać badania ginekologiczne, a pojawienie jakichkolwiek niepokojących objawów szybko skonsultować z lekarzem. Wczesne rozpoznanie endometriozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia, oprócz zmniejszenia dolegliwości bólowych może zapobiec innym, dużo poważniejszym, zdrowotnym powikłaniom.
Endometrioza – diagnostyka i leczenie
Szybkie wykrycie ognisk endometriozy to ważny element walki z chorobą - im wcześniej zostanie postawiona diagnoza, tym większe szanse na skuteczne leczenie i zmniejszenie objawów.
Jakie badania są wykonywane w diagnostyce endometriozy? Rozpoznanie choroby opiera się na:
- Badaniu ginekologicznym – to podstawowe badanie umożliwiające wykrycie nieprawidłowości w układzie rozrodczym kobiety. Podczas badania lekarz może wykryć zmiany w szyjce macicy lub jajnikach, co może sugerować obecność endometriozy.
- Badaniu ultrasonograficznym – USG ginekologiczne jest jednym z najczęściej wykonywanych badań diagnostycznych w przypadku endometriozy. Dzięki niemu lekarz może dokładnie zbadać narządy płciowe i wykryć ewentualne zmiany.
- Laparoskopii - laparoskopia to jedno z najbardziej precyzyjnych badań diagnostycznych w przypadku endometriozy. Polega ona na wprowadzeniu do jamy brzusznej cienkiego narzędzia wyposażonego w kamerę, co umożliwia dokładne obejrzenie narządów wewnętrznych.
- Biopsji – biopsja endometrium jest stosowana w przypadku podejrzenia w macicy lub jajnikach zmian o charakterze nowotworowym. Podczas badania pobiera się fragment tkanki do badania mikroskopowego.
- Badaniach dodatkowych – przede wszystkim badaniach krwi, w tym badaniu poziomu hormonów, które mogą zwiększyć szansę wykrycia ognisk endometriozy.
Leczenie endometriozy - do jakiego specjalisty się udać?
W leczeniu choroby istotna jest konsultacja z odpowiednimi specjalistami, którzy pomogą w diagnozie i wyborze najskuteczniejszej metody leczenia. Każdy przypadek endometriozy jest inny, i może wymagać indywidualnego podejścia.
Do kogo udać się z objawami endometriozy?
- Ginekolog – poprzez wykonanie podstawowych badań, takich jak USG ginekologiczne może pomóc w diagnozie endometriozy i na jej podstawie skierować do innych specjalistów;
- Endokrynolog - endometrioza jest chorobą związaną z hormonami, dlatego endokrynolog może pomóc w leczeniu hormonalnym endometriozy poprzez kontrolowanie poziomu hormonów w organizmie;
- Ginekolog-onkolog - endometrioza może zwiększać ryzyko rozwoju niektórych nowotworów, w tym raka jajnika, dlatego w przypadku potwierdzenia choroby warto skontaktować się ze specjalistą ginekologii onkologicznej;
- Psycholog - może pomóc kobietom cierpiącym na endometriozę w radzeniu sobie z emocjami związanymi z chorobą, takimi jak lęk, depresja i stres.
Metody leczenia choroby
Leczenie endometriozy zależy od stopnia zaawansowania choroby, wieku pacjentki, jej ogólnego stanu zdrowia oraz planów dotyczących posiadania potomstwa. W leczeniu endometriozy stosuje się zarówno metody farmakologiczne, jak i chirurgiczne.
Leczenie farmakologiczne endometriozy polega na stosowaniu leków, które zmniejszają objawy choroby i zmniejszają stan zapalny.
W przypadkach zaawansowanej endometriozy, leczenie farmakologiczne może być niewystarczające i wymagane jest leczenie chirurgiczne. W zależności od stopnia zaawansowania endometriozy zaleca się laparoskopię, czyli małoinwazyjną operację, podczas której usuwa się zmiany endometrialne, natomiast zaawansowana endometrioza, w której zmiany są duże lub dotyczą wielu narządów, może wymagać leczenia operacyjnego.
Endometrioza a ciąża
Kobiety cierpiące na endometriozę mogą mieć trudności z zajściem w ciążę z powodu nieprawidłowych narośli blokujących jajowody lub zakłócających implantację komórki jajowej. Endometrioza może również zmniejszyć płodność poprzez wpływ na funkcję jajników. Dlatego w przypadku pacjentek z endometriozą planujących dziecko, ważna jest szybka konsultacja z lekarzem i podjęcie odpowiednich kroków, które zwiększą szanse na zajście w ciążę. Lekarz może zlecić stosowanie leków hormonalnych, zmniejszających dolegliwości bólowe oraz regulujących cykl menstruacyjny, a także laparoskopię, czyli małoinwazyjną operację, podczas której usuwa się zmiany endometrialne.
Jeżeli chora kobieta zajdzie w ciążę, ważne jest, by regularnie kontrolować stan zdrowia oraz rozwój płodu. Kobiety z endometriozą są bardziej narażone na powikłania ciążowe, takie jak poronienie, przedwczesny poród, a także problemy z rozwijającym się płodem. Dlatego też, regularne wizyty u lekarza prowadzącego ciążę oraz przestrzeganie zaleceń medycznych jest w tej sytuacji niezwykle ważne.
Po urodzeniu dziecka, z uwagi możliwości powrotu endometriozy, należy kontynuować leczenie oraz regularnie konsultować stan zdrowia z ginekologiem.
Znaczenie diety i sportu w chorobie
Sport
Odpowiednio dobrana aktywność fizyczna i regularny trening mogą pomóc kobietom cierpiącym na endometriozę w zmniejszeniu dolegliwości bólowych i poprawieniu ogólnego samopoczucia. Ćwiczenia mogą również pomóc w zmniejszeniu stresu, który często towarzyszy chorobie.
Ważne jest jednak, by wybierać aktywności o niskim lub umiarkowanym natężeniu, takie jak joga, pływanie, tai chi, chodzenie czy jazda na rowerze, a przed rozpoczęciem treningów skonsultować się z lekarzem.
Dieta
Dieta może być skutecznym narzędziem w łagodzeniu objawów endometriozy – wpływać na zmniejszenie stanu zapalnego (często towarzyszącego chorobie) oraz wzmacniać układ odpornościowy.
Jak powinny odżywiać się kobiety z endometriozą? Warto przestrzegać kilku zasad, takich jak:
- Unikanie produktów mlecznych – mogą one prowadzić do stanów zapalnych w organizmie;
- Wybieranie zdrowych tłuszczy - tłuszcze omega-3, które znajdują się w rybach morskich, orzechach i nasionach, mogą pomóc zmniejszyć stan zapalny w organizmie i łagodzić ból;
- Zwiększenie spożycia warzyw i owoców - bogate w antyoksydanty, witaminy i minerały, mogą pomóc wzmocnić układ odpornościowy i zmniejszyć stan zapalny;
- Unikanie żywności przetworzonej i fast foodów - jedzenie tego typu zawiera dużo tłuszczów trans i nasyconych, które również mogą zwiększać stan zapalny w organizmie;
- Unikanie kofeiny i alkoholu – substancje te mogą zwiększać stres oksydacyjny w organizmie, co może prowadzić do stanów zapalnych i pogorszenia objawów endometriozy.
Uwaga! Dieta nie zastąpi leczenia medycznego - może być cennym narzędziem w łagodzeniu objawów endometriozy i poprawie jakości życia, jednak Pacjentka, przed wprowadzeniem zmian w jadłospisie, powinna skonsultować je ze swoim lekarzem.
Ryzyko rozwoju nowotworów przy endometriozie
Według badań, kobiety z endometriozą są bardziej narażone na rozwój niektórych nowotworów, w tym raka jajnika, raka piersi, raka jelita grubego i raka płuc. Jednakże, związek między endometriozą a rakiem nie jest w pełni zrozumiany i badania nad tym tematem nadal trwają.
Istnieją różne teorie na temat związku między endometriozą a ryzykiem rozwoju nowotworu. Jedną z hipotez jest to, że choroba wpływa na układ hormonalny. Inna teoria zakłada, że endometrioza i nowotwory są spowodowane przez te same zmiany genetyczne lub procesy immunologiczne.
U większości pacjentek cierpiących na endometriozę ryzyko rozwoju nowotworu jest względnie niskie, jednak powinny one być świadome zagrożenia i regularnie wykonywać badania profilaktyczne.
Endometrioza a depresja
Endometrioza to choroba, która może wpłynąć na stan zdrowia psychicznego kobiety - może prowadzić do izolacji społecznej, samotności i poczucia bezradności, co przyczynia się do rozwoju depresji.
Kobiety z endometriozą mogą również doświadczać lęku związanego z chorobą, niepewności co do przyszłości i poczucia braku kontroli nad swoim ciałem. Czasem chore kobiety mogą również doświadczać objawów zaburzeń lękowych.
W przypadku podejrzenia depresji związanej z endometriozą, ważne jest, by skonsultować się ze specjalistą zdrowia psychicznego. Może on pomóc w wyborze odpowiedniej psychoterapii lub zalecić farmakoterapię.
Statystyki
Niestety, nie istnieją oficjalne statystyki dotyczące występowania choroby w Polsce - szacuje się, że endometrioza dotyczy około 10-15% kobiet w wieku rozrodczym na całym świecie. Wiele z nich zmaga się z brakiem diagnozy, niemożnością dostępu do odpowiedniego leczenia lub brakiem wiedzy na temat choroby.
Endometrioza jest często diagnozowana z opóźnieniem lub błędnie, co wpływa na dalszy przebieg choroby i zdrowie kobiety. Dlatego tak ważne jest, aby zwiększyć świadomość społeczną na temat endometriozy, a także poprawić dostępność do specjalistycznej diagnostyki i leczenia.
Bibliografia:
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/endometriosis/symptoms-causes/syc-20354656
- https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/download/46120/32910
- https://podyplomie.pl/ginekologia/18204,obrazowanie-ultrasonograficzne-endometriozy
- Bręborowicz G., Banaszewska B.: Położnictwo i ginekologia. T. 2, Ginekologia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007, s. 875–886;
- Brodowska A. (red.), Ginekologia od teorii do praktyki, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin 2014.
- McLeod B.S., Retzloff M.G. Epidemiology of endometriosis: an assessment of risk factors. Clin. Obstet. Gynecol. 2010; 53: 389–396.