PORTAL PACJENTA
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to duża i zróżnicowana grupa leków o podobnym mechanizmie działania, do której należą popularne substancje, takie jak kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, naproksen czy ketoprofen. Oprócz działania przeciwzapalnego posiadają one również właściwości przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Aby dokonać odpowiedniego spośród nich wyboru w sytuacji, kiedy wizyta u lekarza jest niemożliwa, warto skonsultować się z farmaceutą. Pomocna będzie także znajomość kilku uniwersalnych zasad, którymi należy się kierować, stosując NLPZ.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne są najczęściej stosowane w leczeniu bólu różnego pochodzenia, od bólu głowy po silne bóle reumatyczne. Zawsze należy zapoznać się z ulotką, aby upewnić się, że nie występują przeciwwskazania do zastosowania danego preparatu. Leki NLPZ mogą wchodzić w interakcje z innymi preparatami, powodować uszkodzenia błony śluzowej żołądka oraz krwawienia z przewodu pokarmowego, a przed zastosowaniem ich w każdym trymestrze ciąży należy skonsultować się z lekarzem.
Spis treści:
- NLPZ - mechanizm działania
- Zasady przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych
- Podział i porównanie NLPZ
- Najczęściej stosowane leki przeciwzapalne
- Jaki lek z grupy NLZP wybrać?
NLPZ - mechanizm działania
Mechanizm działania NLPZ wiąże się ogólnie z hamowaniem syntezy prostaglandyn, co jest wynikiem wpływu na enzym o nazwie cyklooksygenaza, który w organizmie występuje w dwóch izoformach: COX-1 (cyklooksygenaza konstytutywna) oraz COX-2 (cyklooksygenaza indukowana). Większość NLPZ hamuje zarówno COX-1, jak i COX-2, przy czym z zablokowaniem pierwszej formy wiąże się wystąpienie działań niepożądanych. Rezultatem wpływu leku na COX-2 jest natomiast działanie przeciwzapalne.
Zasady przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych
Część leków z grupy NLPZ jest dostępna wyłącznie na receptę, część dostępna jest bez recepty. Zasady ich stosowania pozostają jednak uniwersalne, podobnie jak ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Lekarz dobiera lek po dość szczegółowym wywiadzie pozwalającym wybrać ten, który będzie najbezpieczniejszy w danej sytuacji. Niestety, skuteczność preparatu można ocenić dopiero po jego podaniu. Co istotne, NLPZ wykazują tak zwany efekt pułapowy, a to oznacza, że po przekroczeniu określonej dawki nie zwiększają swojej skuteczności przeciwzapalnej i przeciwbólowej, podnoszą natomiast ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
Błędem jest stosowanie kilku różnych leków z tej grupy naraz. To również nie podnosi skuteczności terapeutycznej, a zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się efektów ubocznych. W przypadku silnego bólu NLPZ można łączyć z paracetamolem, metamizolem lub opioidami.
Lista leków NLPZ jest długa, preparaty łączy wspólna cecha - wykazują działanie przeciwbólowe. Każdy lek może prowadzić do wystąpienia powikłań, dotyczy to także leków bez recepty.
Zasady przyjmowania preparatów zawierających NLPZ:
- Zapoznaj się z ulotką.
- Popij przyjmowaną tabletkę dużą ilością wody.
- Nie łącz przyjmowanych leków z innymi lekami, ani suplementami diety - należy zachować minimum 2-godzinny odstęp.
- Unikaj dużych dawek NLPZ, chyba że lekarz zaleci inaczej.
- Nigdy nie przekraczaj maksymalnej dobowej dawki leku.
- NLPZ nie powinny być przyjmowane na pusty żołądek.
- I pamiętaj - leki dostępne w aptece bez recepty nie są w pełni bezpieczne! Zawsze należy zapoznać się z przeciwwskazaniami do stosowania leków, a w razie wątpliwości zapytać o poradę lekarza lub farmaceutę.
Podział i porównanie NLPZ
Leki przeciwzapalne można podzielić na:
- Klasyczne NLPZ
Do klasycznych NLPZ zalicza się kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, diklofenak, naproksen i ketoprofen. Substancje te obarczone są największym ryzykiem działań niepożądanych. Wykazują istotny wpływ na krzepliwość krwi i stwarzają zagrożenie wystąpienia astmy oskrzelowej. Podczas ich stosowania wskazane jest dodatkowo przyjmowanie leków z grupy IPP (omeprazol, pantoprazol).
- Preferencyjne inhibitory COX-2
Wśród preferencyjnych inhibitorów COX-2 występuje nimesulid i meloksykam. Leki te są bezpieczniejsze dla układu pokarmowego. W razie konieczności mogą być stosowane u osób z chorobami układu sercowo-naczyniowego. Nimesulidu nie należy przyjmować dłużej niż 14 dni ze względu na hepatotoksyczność.
- Wybiórcze inhibitory COX-2, tzw. koksyby
Do wybiórczych inhibitorów COX-2 należy celekoksyb. Leki z tej grupy charakteryzują się najmniejszą ilością działań niepożądanych. Niewskazane są jednak u osób z chorobami układu sercowo-naczyniowego.
Najczęściej stosowane leki przeciwzapalne
Najczęściej stosowane są leki przeciwzapalne bez recepty, czyli używając popularnej nazwy - leki przeciwbólowe dostępne w aptekach i niektórych marketach. Warto wiedzieć, że to, że są to leki dostępne bez recepty nie oznacza, że można ich nadużywać. Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosuje się tylko wtedy, kiedy są ku temu wskazania. Jak każdy lek mogą one powodować skutki uboczne.
Ibuprofen
Ibuprofen jest lekiem I generacji o największej selektywności wobec COX-2. Na efekty działania należy poczekać od 20 do 45 minut, przy czym działanie utrzymuje się od 4 do 8 godzin. Jest to najczęściej stosowany lek w przypadku przeziębienia, grypy, bólu głowy, gorączki czy dolegliwości bólowych o umiarkowanym nasileniu. Wśród skutków ubocznych przyjmowania tego leku NLPZ wymienia się najczęściej powikłania dotyczące układu pokarmowego: zaparcia, biegunki, bóle brzucha i zaburzenia trawienia. Dużo rzadziej mogą pojawić się zaburzenia ze strony układu nerwowego: zmęczenie, pobudzenie, drażliwość, bezsenność.
Ibuprofenu nie można stosować jednocześnie z alkoholem, glikokortykosteroidmi oraz lekami przeciwzakrzepowymi, lekami moczopędnymi, inhibitorami ACE, litem i metotreksatem.
Do przeciwwskazań zażywania leku zaliczane są wrzody żołądka, zaburzenia w funkcjonowaniu nerek oraz ciąża.
Diklofenak
Diklofenak jest lekiem najczęściej stosowanym w ostrych stanach bólowych (np. nerwobólach czy silnych bólach kręgosłupa, napadach dny moczanowej, kolki wątrobowej) oraz w leczeniu stanów zapalnych pochodzenia reumatycznego (np. reumatoidalne zapalenie stawów) przez krótki okres czasu. Należy do leków I generacji, efekty pojawiają się po około 30 minutach i utrzymują do 4 godzin. Najczęściej wywołuje działania niepożądane ze strony układu pokarmowego, do przeciwwskazań w zażywaniu zalicza się występowanie choroby wrzodowej, problemów z nerkami, ciąży, a osoby chore na cukrzycę muszą podczas stosowania częściej badać poziom glukozy we krwi.
Szczególną ostrożność powinny zachować osoby chore na astmę i cierpiące na alergie, gdyż stosowanie diklofenaku zwiększa ryzyko wystąpienia napadu astmy lub skurczu oskrzeli powodującego trudności w oddychaniu. Długotrwałe zażywanie leku zwiększa także ryzyko wystąpienia incydentów zakrzepowych, zawału serca oraz udaru mózgu.
Kwas acetylosalicylowy (ASA)
Kwas acetylosalicylowy jest pochodną kwasu salicylowego, przy czym należy pamiętać, że salicylany są przeciwwskazane do stosowania u dzieci, ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a.
Kwas acetyosalicynowy wchłania się około 30 minut od zastosowania, utrzymując działanie przez 3 do 6 godzin. Wykazuje on działanie przeciwpłytkowe, rozrzedzające krew i mogące nasilać krwawienie, a małe dawki zmniejszają ryzyko wystąpienia niedokrwiennych udarów mózgu i zawałów u chorych z niestabilną chorobą niedokrwienną serca.
Naproxen
Naproxen zaliczany jest do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych I generacji, jednak ma przedłużone działanie - efekty pojawiają się po 30-60 minutach i utrzymują do 8-12 godzin. Nie można przyjmować więcej niż 3 tabletki na dobę, a u osób z problemami z wątrobą lub nerkami wskazane są maksymalnie 2 tabletki na dobę. Naproxenu nie można stosować dłużej niż 10 dni.
Naproxen jest przeznaczony dla osób powyżej 12. roku życia. Do wskazań przy stosowaniu leku zaliczane są bolesne miesiączki oraz dolegliwości bólowe mięśni i stawów.
Metamizol
Jest to lek o silnym działaniu, dlatego wśród wskazań do stosowania znajduje się dopiero w momencie, kiedy inne leki nie przynoszą efektów. Może powodować uszkodzenia szpiku. Jego stosowanie jest zabronione w ciąży, podczas karmienia piersią oraz u dzieci. Występuje także jako roztwór do wstrzykiwań, jednak pozajelitowe podanie leku zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, w tym wstrząsu anaflaktycznego.
Ketoprofen
Ketoprofen ma silniejsze działanie przeciwbólowe, które rozpoczyna się po 30-60 minutach od przyjęcia leku. Wykazuje także działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe oraz hamujące agregację płytek krwi. Z badań wynika, że ketoprofen częściej niż ibuprofen i naproksen powoduje dolegliwości ze strony układu pokarmowego. W sytuacji, kiedy jest stosowny w postaci maści należy unikać słońca, gdyż większa wrażliwość na promieniowanie UV.
Nimesulid
Nimesulid nie wpływa na agregację płytek, ale ze względu na ryzyko uszkodzenia wątroby, stosowanie go jest mocno ograniczone. Działanie leku osiąga się po 15 minutach, a maksymalne stężenie we krwi po 2-3 godzinach. Podobnie jak w przypadku ibuprofenu, działania niepożądane występują najczęściej ze strony przewodu pokarmowego, ale ten NLPZ może wywoływać zaburzenia pracy wątroby - działa toksycznie na narząd. Nie powinny go stosować osoby, u których wystąpiły wcześniej zaburzenia czynności wątroby, a także osoby z chorobą wrzodową żołądka. Wśród możliwych działań niepożądanych znajduje się także ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, astmy aspirynowej, a także większe ryzyko incydentów zakrzepowych.
Jaki lek z grupy NLZP wybrać?
Wybór odpowiedniego leku ma kluczowe znaczenie dla powodzenia terapii. Metodą zwiększającą skuteczność leczenia i zmniejszającą ryzyko działań niepożądanych jest stosowanie enancjomerów NLPZ. Należą do nich prawoskrętne izomery ketoprofenu i ibuprofenu – deksketoprofen i deksibuprofen. Substancje te mają silne działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, co pozwala na redukcję dawek, a w konsekwencji zmniejsza ryzyko polekowych działań niepożądanych.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwgorączkowe, przeciwbólowe. Niektóre z nich dostępne są w postaci żelu działającego miejscowo, który wykazuje działanie zmniejszające ból i obrzęk - stosuje się je na dolegliwości bólowe stawów, przy stłuczeniach, itp.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne bez recepty mogą być stosowane w przypadku migreny, jednak nie można przekraczać dziennej zalecanej dawki leku.
Źródła
- M. Zaremba, A. Staniszewska, M. Niewada, Niesteroidowe leki przeciwzapalne — fakty, mity i kontrowersje dotyczące ryzyka sercowo-naczyniowego oraz ryzyka powikłań ze strony przewodu pokarmowego, Choroby Serca i Naczyń, nr 3 (9) 2012;
- W. Samborski, K. J. Filipiak, J. Kaczmarczyk i in., Niesteroidowe leki przeciwzapalne a powikłania sercowo-naczyniowe i gastroenterologiczne — algorytm wyboru, Choroby Serca i Naczyń, nr 4 (13) 2016.
- J. Wordliczek, J. Dobrogowski, Kliniczne zastosowanie nieopioidowych leków przeciwbólowych,
Medycyna bólu (red. J. Dobrogowski, J. Wordliczek), Warszawa 2004: 349–354; - J. Woroń, J. Wordliczek, J. Dobrogowski, Porównanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), Medycyna po Dyplomie 2011(20); 6(183): 55-63
