Rak jelita grubego – objawy, metody terapii, rokowania, profilaktyka

Wśród mężczyzn najbardziej powszechny jest rak prostaty, płuca oraz jelita grubego, natomiast panie najczęściej zmagają się z rakiem piersi, płuca i jelita grubego.

Jak zatem wynika z badań, zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn, rak jelita grubego jest jednym z najniebezpieczniejszych obecnie nowotworów. Jakie są objawy raka jelita grubego, przyczyny oraz jak wygląda diagnostyka nowotworu? Przeczytaj materiał przygotowany przez naszych Ekspertów.

Spis treści:

• Czym jest rak jelita grubego?
• Przyczyny choroby
• Objawy raka jelita grubego
• Rak jelita grubego – badania i diagnostyka
• Metody terapii nowotworu
• Rak jelita grubego – rokowania
• Profilaktyka raka jelita grubego

Czym jest rak jelita grubego?

Rak jelita grubego to złośliwy, pierwotny nowotwór, który rozwija się w nabłonku błony śluzowej jelita grubego. Może dotyczyć różnych części odcinka jelita. Mówimy wówczas o raku okrężnicy, końcowego odcinka jelita, czyli odbytnicy lub raku zgięcia esiczo-odbytniczego. Rak jelita grubego to jeden z najczęściej występujących nowotworów, zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn. Leczenie może być różne w zależności od stadium rozwoju oraz zajętego przez nowotwór obszaru. Aż około 90% wszystkich nowotworów jelita grubego stanowi gruczolakorak jelita grubego.

Statystyki zachorowań w Polsce i na świecie

Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że rak jelita grubego stanowi na świecie drugi co do częstości występowania nowotwór złośliwy u kobiet i trzeci u mężczyzn. Jednocześnie około 10% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe dotyczy właśnie raka jelita grubego. Dotyka on częściej mężczyzn niż kobiet i zazwyczaj diagnozuje się go po 40. roku życia, choć szczyt wykrywalności przypada na siódmą dekadę życia. W szczególnych przypadkach, zazwyczaj kiedy mamy do czynienia z nowotworem uwarunkowanym genetycznie, nowotwór wykrywa się w młodszym wieku. Śmiertelność spowodowaną wystąpieniem raka tego narządu szacuje się na ok. 690 tysięcy zgonów rocznie, czyli z powodu raka jelita grubego odnotowuje się 8% zgonów spowodowanych wszystkimi nowotworami.

W Polsce rak jelita grubego stanowi drugą przyczynę śmierci spowodowanych wystąpieniem nowotworów, a zmieniające się nawyki żywieniowe, które obserwujemy od lat 90. XX wieku sprawiają, że problem narasta. Każdego roku w naszym kraju odnotowywanych jest około 18 tysięcy nowych przypadków zachorowań na raka jelita grubego.

Przyczyny choroby

Choć każdego roku odnotowuje się tak wiele przypadków zachorowań na raka jelita grubego, a specjaliści z różnych dziedzin prowadzą wytężone prace nad dogłębnym zrozumieniem tego nowotworu, jego dokładne przyczyny wciąż nie są do końca zrozumiałe. Znane są jednak pewne czynniki ryzyka, które w przypadku długoletniej ekspozycji zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na raka jelita grubego.

Mowa tu zarówno o czynnikach środowiskowych, jak i uwarunkowaniach genetycznych. W wyniku ich działania dochodzi do zaburzenia równowagi komórkowej, a co za tym idzie tworzą się mutacje, w wyniku których wzmacniają się geny odpowiedzialne za rozwój nowotworu złośliwego jelita grubego lub wyłączają się te odpowiedzialne za hamowanie zmian nowotworowych.

Czynniki genetyczne

Na wystąpienie raka jelita grubego wpływ mają czynniki genetyczne. Jeśli chodzi o mutacje genowe, wymienia się dwie drogi warunkujące zachorowanie na raka jelita grubego:

• Gruczolakorak – w jego przypadku łagodny gruczolak jelita grubego transformuje się w inwazyjną zmianę nowotworową. Odpowiedzialna jest za niego głównie mutacja genu hamującego APC, w konsekwencji której dochodzi do kolejnych mutacji genów zapobiegających rozwojowi nowotworu. W wyniku tych mutacji występuje niestabilność chromosomalna powodująca raka jelita grubego.
• Zmiany ząbkowane – dochodzi do mutacji, która hamuje prawidłowe funkcjonowanie genów naprawczych. Prowadzi to do aktywacji onkogenów, które wpływają na rozwijanie się nowotworu.

Czynnikiem genetycznym zwiększającym prawdopodobieństwo raka jelita grubego jest choroba Leśniowskiego-Crohna. Większym ryzykiem wystąpienia tego nowotworu obarczeni są również pacjenci doświadczający nawracających stanów zapalnych jelit, a także ci, u których wykryto polipy o dużej dysplazji. Dlatego osoby z wymienionymi wyżej schorzeniami powinny regularnie przystępować do badań diagnostycznych.

Czynniki środowiskowe

Nie bez wpływu pozostaje także szereg czynników środowiskowych. Do najważniejszych należą te związane z trybem życia. Do zachorowania na raka jelita grubego przyczynia się szczególnie palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu oraz brak regularnej aktywności fizycznej i źle zbilansowana dieta. Jeżeli chodzi o sposób żywienia, szczególne ryzyko niesie za sobą częste spożywanie produktów wysoce przetworzonych, obfitujących w nasycone kwasy tłuszczowe oraz cukry, a także dużych ilości czerwonego mięsa. Ryzyko rozwoju raka jelita grubego związane jest też z dietą ubogą w błonnik, owoce i warzywa.

Do czynników środowiskowych zaliczyć należy także otyłość i nadwagę, wiek powyżej 50 lat oraz przyjmowanie niektórych leków. Szczególnie dotyczy to leków immunosupresyjnych. Na raka jelita grubego bardziej narażone są osoby zainfekowane onkogennymi typami wirusa HPV, a także pacjenci, którzy przebyli radioterapię w obrębie jamy brzusznej.

Ryzyko zwiększa również rak trzonu macicy, sromu oraz niektóre zabiegi operacyjne, na przykład usunięcie pęcherzyka żółciowego. Wiąże się to między innymi z dużym prawdopodobieństwem wystąpienia u tych osób zespołu polipowatości jelit, który również predysponuje do zachorowania na raka jelita grubego.

Czy rak jelita grubego jest dziedziczny?

Większość przypadków raka jelita grubego nie jest związana z dziedziczeniem. Specjaliści szacują jednak, że około 15-20% zachorowań wynika z dziedziczenia dotyczącego pierwszej linii pokrewieństwa. Wystąpienie raka jelita grubego i odbytnicy u tych członków rodziny zwiększa ryzyko raka jelita około dwukrotnie. Mutacje genów przyczyniające się do zachorowania to między innymi: NOD2, MMR, APC, MLH1, MSH2, MSH6 oraz MUTYH.

Specjaliści uważają, że prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta w przypadku rodzinnej polipowatości gruczolakowatej, powodującej około 5-10% zachorowań, a także zespołu Lyncha (zwanego dziedzicznym rakiem jelita grubego niezwiązanym z polipowatością), który odpowiedzialny jest za około 1-3% zachorowań.

Objawy raka jelita grubego

Przez wiele lat rozwój raka jelita grubego może przebiegać bezobjawowo. Pierwsze objawy raka jelita grubego związane są zazwyczaj z naciekania guza na sąsiadujące struktury, powiększania się go, a także z istniejący przerzutów do odległych organów. Do najczęstszych objawów raka jelita grubego należy krwawienie z przewodu pokarmowego. Bardzo często symptom ten można zaobserwować w postaci śladów krwi pojawiającej się w stolcu.

Poza tym niektórzy chorzy na raka jelita grubego skarżą się na ból brzucha, zaparcia, biegunki, a także zmieniony cykl wypróżnień. Niektórzy pacjenci mają poczucie niepełnego wypróżnienia oraz mogą zauważyć charakterystyczne zwężenie stolców, nazywane przez specjalistów „stolcami ołówkowatymi”. U osób cierpiących na nowotwór jelita grubego może także wystąpić spadek masy ciała.

Najbardziej zauważalne objawy rak jelita grubego daje w bardziej zaawansowanym stadium. Szczególnie dotyczy to rozrostu guza, który powoduje mechaniczną niedrożność jelit i tzw. zamknięcie światła jelita grubego. Długotrwałe krwawienie z przewodu pokarmowego czasem powoduje u pacjentów także anemię.

Rak jelita grubego – badania i diagnostyka

Wystąpienie niepokojących objawów powinno skierować pacjenta do wizyty u specjalisty, który po przeprowadzeniu pogłębionego wywiadu z pacjentem może zlecić konieczne badania diagnostyczne. Najważniejszym badaniem dającym możliwość rozpoznania raka jelita grubego jest kolonoskopia. Dzięki niej można ocenić światło jelita, a także pobrać próbki umożliwiające badania histopatologiczne pozwalające postawić ostateczną diagnozę. Podczas kolonoskopii możliwe jest także usunięcie zmian przedrakowych.

Oprócz tego specjalista zleca zwykle wykonanie tomografii komputerowej i USG brzucha, które mają na celu wykryć przerzuty do odległych organów. Wykrycie raka jelita grubego jest wskazaniem do kolejnych badań, między innymi morfologii krwi, która pozwala wykryć antygen rakowo-płodowy (CEA) w krwi pacjenta. Jego regularne sprawdzanie pomaga między innymi sprawdzić skuteczność wprowadzonej terapii oraz wykryć ewentualne nawroty. Morfologia pozwala także zdiagnozować anemię, która często towarzyszy pacjentom z rakiem jelita grubego.

Szczególnie istotną rolę w nowotworze jelita grubego odgrywają jednak badania profilaktyczne – gastroskopia i kolonoskopia, szczególnie u osób, u których ryzyko zachorowania jest większe. Pozwalają one wykryć raka odpowiednio wcześnie, dzięki czemu możliwe jest jak najszybsze wdrożenie odpowiedniej terapii, a w niektórych przypadkach nawet całkowite wyleczenie.

Metody terapii raka jelita grubego

Leczenie zależy przede wszystkim od stadium zaawansowania raka, dokładnego umiejscowienia guza, stopnia nacieku nowotworu na sąsiadujące struktury, a także obecności przerzutów do narządów i struktur odległych. Najczęściej stosowaną metodą leczenia raka jelita grubego jest leczenie operacyjne poprzez usunięcie nie tylko samego guza, ale także sąsiadujących z nim węzłów chłonnych. W przypadku zaawansowanego stadium raka jelita grubego konieczne może być także usunięcie przerzutów z innych organów, na przykład płuc lub wątroby.

Powszechnie stosowaną metodą terapii jest również radioterapia i chemioterapia. Niekiedy stosuje się je jako formę leczenia przedoperacyjnego, które ma na celu zmniejszenie guza, co pozwala na jego łatwiejsze usunięcie w trakcie operacji. Chemioterapia i radioterapia przed zabiegiem wycięcia guza zwykle umożliwia w przypadku raka odbytnicy wycięcie nowotworu bez usuwania zwieracza odbytu. Znacząco poprawia to jakość życia pacjenta. Radio- i chemioterapię stosuje się również jako formę leczenia uzupełniającego.

Do leczenia guzów okrężnicy najczęściej wybiera się chemioterapię. Obejmuje ona zarówno walkę z samym nowotworem, jak i z przerzutami do węzłów chłonnych, o ile pozwala na to stan chorego. Leczenie raka odbytnicy najczęściej wymaga zastosowania radioterapii.

Chemioterapia jest także metodą stosowaną w przypadku nowotworów, których nie można operować, na przykład z powodu istniejącego ryzyka powikłań pooperacyjnych. W takich przypadkach specjaliści mogą sięgnąć także po metodę laserową, a także wszczepianie stentów, które mają na celu poszerzyć światło jelita grubego.

Rokowania

Rokowania w przypadku raka jelita grubego zależą ściśle od stopnia zaawansowania, w jakim nowotwór został wykryty, od części jelita grubego, w której zlokalizowany jest guz, jego nacieków, przerzutów oraz stopnia zajęcia węzłów chłonnych. Nowotwór może charakteryzować się większą skłonnością do nawrotów lub zajęcia węzłów chłonnych, jeśli naciek na ścianę jelita grubego jest głęboki. Znacznie mniejsze znaczenie ma dla rokowań rozmiar samego guza.

Wśród wszystkich typów raka jelita grubego najlepsze rokowanie daje zwykle rak okrężnicy. Umieralność na raka jelita grubego rośnie wraz ze stopniem zaawansowania choroby. Szacuje się, że przeżywalność kolejnych pięciu lat wynosi w przypadku raka jelita grubego około 65-70%.

Czy nowotwór jelita grubego jest uleczalny?

Aby ocenić, czy rak jelita grubego jest uleczalny, konieczne jest przeprowadzenie specjalistycznych badań i ocena zarówno zmiany nowotworowej, przerzutów, a także rozwoju raka oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Wykrycie raka jelita we wczesnym stadium i odpowiednio szybkie usunięcie guza daje pacjentom szansę nawet na całkowite wyleczenie. Kluczową rolę odgrywa tu jednak wczesna diagnostyka, dlatego każdego roku opracowywane są programy edukowania pacjentów i uświadamiania im jak ważną rolę pełni profilaktyka raka jelita grubego.

Profilaktyka raka jelita grubego

Do działań profilaktycznych mających na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka jelita grubego należy zaliczyć przede wszystkim zmianę trybu życia. Dotyczy to szczególnie rzucenia palenia oraz ograniczenie spożycia alkoholu. Bardzo ważną rolę pełni także dieta. Warto zadbać o to, by włączyć do niej świeże owoce i warzywa, jak również ograniczyć spożywanie produktów wysoce przetworzonych. Nie bez znaczenia jest również regularna aktywność fizyczna, która wpływa na zdrowie całego organizmu.

Profilaktyka raka jelita grubego powinna obejmować również badania przesiewowe, które powinni regularnie wykonywać szczególnie pacjenci znajdujący się w podwyższonej grupie ryzyka zachorowania na ten nowotwór. Do badań przesiewowych zalicza się między innymi kolonoskopię, która ma na celu ocenić światło jelita, a także stwierdzić ewentualne wystąpienie zmian przedrakowych w postaci polipów gruczolakowych. Kolonoskopię powinny regularnie, co 10 lat wykonywać zwłaszcza osoby po 50 roku życia. Jednak nawet młodszym pacjentom zaleca się profilaktyczną kolonoskopię, jeśli chorują one na inne schorzenia zwiększające ryzyko raka jelita grubego.

Bibliografia:

1. Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska, Paweł Olasek, Florentino Caetano dos Santos, Irmina Michałek, Nowotwory złośliwe w Polsce w 2019 roku, Warszawa 2021, https://www.zwrotnikraka.pl/nowotwory-zlosliwe-w-polsce-krajowy-rejestr-nowotworow/ (dostęp: 13.10.2022).
2. Rafał Zyśk, Piotr Wysocki, Lucjan Wyrwicz, Rak jelita grubego — społeczne znaczenie zmian w zakresie epidemiologii i możliwości leczenia w Polsce, „Via Medica” 2014, https://journals.viamedica.pl/oncology_in_clinical_practice/article/download/38871/27379 (dostęp: 13.10.2022).
3. Aleksandra Łacko, Rak jelita grubego, „Postępy Nauk Medycznych” 2/2011, s. 137-145, https://www.czytelniamedyczna.pl/3602,rak-jelita-grubego.html (dostęp: 13.10.2022).
4. Otto S. Lin, Acquired risk factors for colorectal cancer, „Methods in Molecular Biology”. 472, s. 361–372, 2009, https://web.archive.org/web/20200709185651id_/https://enad.eu/wp-content/uploads/Acquired-Risk-Factors-for-Colorectal-Cancer.pdf (dostęp: 13.10.2022).
5. Raport Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego, Możliwości poprawy opieki nad chorymi na raka jelita grubego w kontekście trendów epidemiologicznych i aspektów ekonomicznych, Warszawa 2017, https://izwoz.lazarski.pl/fileadmin/user_upload/user_upload/Instytut_Zarzadzania_w_Ochronie_Zdrowia_Uczelni_Lazarskiego_jelito_grube.pdf (dostęp: 13.10.2022).