Wyrostek robaczkowy - czym jest? Objawy i leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego

Wyrostek robaczkowy ma każdy z nas. Jest to fragment jelita ślepego, a liczne badania naukowe dowiodły, że pełni on rolę wspierającą funkcjonowanie układu odpornościowego, magazynując pożyteczne bakterie. U niektórych pacjentów dochodzi do zapalenia wyrostka robaczkowego, co wymaga interwencji chirurgicznej. Jak rozpoznać zapalenie wyrostka robaczkowego i jakie są metody leczenia?

W niektórych sytuacjach może dojść do rozwoju zapalenia wyrostka robaczkowego. Nie są znane przyczyny rozwoju choroby, ale w sytuacji, kiedy pacjent odczuwa silny ból brzucha po prawej stronie powinien jak najszybciej zgłosić się do lekarza, ponieważ stan zapalny może rozprzestrzenić się na całą otrzewną, co jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Zapalenie wyrostka należy do najczęstszych przyczyn ostrego bólu brzucha, a leczenie wiąże się z wykonaniem operacji.

Spis treści:

• Wyrostek robaczkowy - czym jest? Jaką pełni rolę?
• Objawy ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego
• Objawy przewlekłego zapalenia wyrostka robaczkowego
• Przyczyny zapalenia wyrostka robaczkowego
• Rozpoznanie zapalenia wyrostka robaczkowego
• Diagnostyka zapalenia wyrostka na podstawie objawów
• Leczenie ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego
• Ropień okołowyrostkowy
• Zapalenie kikuta wyrostka robaczkowego
• Zapalenie wyrostka robaczkowego - co robić? Pierwsza pomoc

Wyrostek robaczkowy - czym jest? Jaką pełni rolę?

Wyrostek robaczkowy znajduje się w prawym dole biodrowym, ale jego położenie zależy od cech indywidualnych. Najczęściej układa się między pętlami jelitowymi, ale może także swobodnie zwisać do miednicy mniejszej lub występować za kątnicą (tzw. wyrostek zakątniczy). U dzieci wyrostek robaczkowy jest jeszcze drożny, natomiast u dorosłych jedyną funkcję, jaką pełni, to magazynowanie bakterii wytwarzających krwinki białe, które z kolei chronią organizm przed wirusami (dowiodły tego badania opublikowane w 2009 roku przez naukowców z Uniwersytetu Duke'a w USA). 

Wyrostek robaczkowy jest nazywany migdałkiem jelitowym lub brzusznym, ponieważ w jego wnętrzu znajduje się duża ilość tkanki chłonnej. Długość wyrostka waha się od 5 do nawet 20 cm. 

Rola wyrostka robaczkowego w funkcjonowaniu układu pokarmowego nie jest znana, natomiast obecność tkanki chłonnej wskazuje na rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego. 

Objawy ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego

Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego są różnorodne, co ma związek z indywidualnym u każdego pacjenta umiejscowieniem narządu. W typowym przebiegu ostrego zapalenia wyrostka pojawiają się:

• silny ból brzucha po prawej stronie (często poprzedza go tzw. ból trzewny - rozlany ból całego brzucha), typowym objawem, przy jednoczesnym braku podrażnienia otrzewnej, jest bolesność uciskowa w punkcie McBurneya (jest to punkt umiejscowiony na około 1/3 lub 1/2 odległości między przednim górnym prawym kolcem kości biodrowej a pępkiem i stanowi odpowiednik odejścia wyrostka robaczkowego od kątnicy),
• utrata apetytu,
• nudności, wymioty,
• gorączka. 

Jest to etap, który wymaga już interwencji medycznej, a jeśli do niej nie dojdzie, ból będzie się nasilał, a chory przestanie oddawać mocz. Stan pacjenta szybko się pogarsza, a stan zapalny rozprzestrzenia na całą jamę brzuszną. Nieleczone zapalenie wyrostka prowadzi do rozlanego zapalenia otrzewnej. 

Objawy zapalenia wyrostka mogą także manifestować się od razu silnym i ciągłym bólem całej jamy brzusznej - dzieje się tak, jeśli w przebiegu stanu zapalnego dojdzie do perforacji (przedziurawienia) wyrostka i wylania się zakażonej treści do otrzewnej. W niektórych sytuacjach ból może być zlokalizowany w innej części jamy brzusznej i trwać nawet kilka dni bez nasilania się albo być bólem zmiennym (raz się nasila, raz słabnie). Podobnie może być z wymiotami, które u jednych pacjentów są objawem dominującym, a u innych wcale nie występują. 

Zapalenie wyrostka robaczkowego może przypominać każde schorzenie brzucha, dlatego w sytuacji, kiedy pacjent zgłasza się z silnym bólem jamy brzusznej, chirurdzy zawsze biorą pod uwagę możliwość zapalenia wyrostka robaczkowego.

Objawy przewlekłego zapalenia wyrostka robaczkowego

W rzadkich przypadkach może dojść do przewlekłego stanu zapalnego w obrębie wyrostka, które może trwać nawet kilka miesięcy. Do objawów zaliczane są problemy z wypróżnianiem, złe samopoczucie, spadek masy ciała, brak apetytu oraz ból brzucha o różnej intensywności. 

Są to jednak sporadyczne przypadki, najczęstszym schodzeniem tego narządu jest ostry stan zapalny, który wymaga pilnej interwencji. 

Przyczyny zapalenia wyrostka robaczkowego

Za rozwój stanu zapalnego odpowiedzialne są różne czynniki. Pierwszym z nich jest niedrożność narządu - ponieważ ma on postać cienkiej rurki, światło wyrostka może ulec zatkaniu, najczęściej przez kamienie kałowe lub obrzęk tkanki chłonnej w jego obrębie. Objawy zapalenia pojawiają się także wtedy, kiedy doszło do niedokrwienia i martwicy odcinka ściany wyrostka (za ten stan również mogą odpowiadać kamienie kałowe). Do innych przyczyn rozwoju stanu zapalnego zaliczane są pasożyty przewodu pokarmowego zatykające ujście wyrostka oraz zmiany guzowate w jego świetle. Zapalenie wyrostka robaczkowego może wystąpić niezależnie od płci i wieku, najczęściej jednak dotyczy dzieci w wieku od 6 do 12 lat.

Bez względu na przyczyny zapalenia wyrostka robaczkowego leczenie jest takie samo. 

Rozpoznanie zapalenia wyrostka robaczkowego

Rozpoznanie ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego jest proste jedynie wtedy, kiedy objawy są typowe, podobnie jak położenie wyrostka robaczkowego w jamie brzusznej. W innej sytuacji lekarze postępują zgodnie ze schematem rozpoznania dla pacjentów z bólem brzucha - zbierają dokładny wywiad, badają palpacyjnie jamę brzuszną sprawdzając umiejscowienie i natężenie bólu poprzez ucisk brzucha, zlecają wykonanie badań krwi oraz badania obrazowe - USG jamy brzusznej i miednicy oraz RTG brzucha w pozycji stojącej. U kobiet w wieku rozrodczym wskazane jest także wykonanie pełnego badania ginekologicznego. W przypadku ostrego bólu w prawej części brzucha zawsze podejrzewane jest zapalenie wyrostka.

W większości przypadków podczas badania jamy brzusznej przez lekarza można już ustalić, że jest to zapalenie wyrostka. Jeśli jednak wyniki badań są niejednoznaczne, lekarz zaleca wykonanie tomografii komputerowej. 

W przypadku zapalenia wyrostka w badaniach krwi stwierdza się zwiększoną liczbę leukocytów (krwinek białych) i wysokie stężenie białka ostrej fazy (CRP). 

Jeśli w trakcie badania lekarskiego nie udało się ustalić przyczyn ostrego bólu i stan pacjenta jest ciężki, chirurg decyduje się na ogół na operację, podczas której dokonuje rozpoznania i wdraża odpowiednie leczenie. 

Diagnostyka zapalenia wyrostka na podstawie objawów

Lekarz podczas badania sprawdza występowanie:

• objawu Blumberga - u chorego pojawia się niewielki ból w czasie powolnego uwypuklania powłok brzusznych, natomiast podczas gwałtownego zwolnienia ucisku pojawia się silny i ostry ból,
• objawu Jaworskiego - pacjent w pozycji leżącej unosi prawą nogę do góry, w tym czasie lekarz wywiera nacisk palcami na okolicę wyrostka robaczkowego, następnie nie zwalniając nacisku pacjent opuszcza wyprostowaną nogę - pojawienie się bólu oznacza pozytywny wynik badania,
• objawu Rovsinga – pacjent musi być w pozycji leżącej, a lekarz układa się jedną dłoń w okolicy lewego dołu biodrowego, a drugą dłonią wywiera na nią równomierny ucisk, po czym stopniowo przesuwa dłonie w stronę prawego dołu biodrowego. Wzrost ciśnienia gazów w okrężnicy, w przypadku stanu zapalnego, daje dolegliwości bólowe. 

Leczenie ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego

W przypadku zmienionego zapalnie wyrostka robaczkowego należy przeprowadzić operację polegającą na usunięciu narządu oraz ewentualnych innych skutków rozwoju stanu zapalnego w jamie brzusznej. Usunięcie wyrostka przeprowadza się techniką tradycyjną z otwarciem jamy brzusznej (laparotomia) lub poprzez operację z wykorzystaniem laparoskopu. Chirurgiczne usunięcie wyrostka robaczkowego wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, a w zależności od techniki i metody cięcia pozostaje blizna.

U niektórych chorych stan zapalny może być tak rozległy, że niezbędne jest nie tylko wycięcie wyrostka robaczkowego, ale fragmentów jelita. 

Po przeprowadzonej operacji należy stosować się do zaleceń lekarza i pozwolić organizmowi na regenerację.

Ropień okołowyrostkowy

U niektórych pacjentów, u których występuje przewlekły stan zapalny wyrostka, okolicę wyrostka oblepiają inne tkanki, tworząc naciek zapalny dookoła wyrostka. Jest to reakcja obronna organizmu, a w wyniku której zapalenie otrzewnej jest ograniczone jedynie do małego obszaru. W obrębie nacieku zapalnego może za to zbierać się ropa i wówczas mówimy o  powstaniu ropnia okołowyrostkowego.

W tej sytuacji leczenie chirurgiczne może nie być konieczne, stosuje się jedynie antybiotykoterapię oraz drenaż ropnia przez skórę. 

Zapalenie kikuta wyrostka robaczkowego

U pacjentów, u których przeprowadzono operację usunięcia wyrostka robaczkowego, ale pozostawiono w jamie brzusznej zbyt długi odcinek tkanki, może dojść do ponownego stanu zapalnego.

Zapalenie wyrostka robaczkowego - co robić? Pierwsza pomoc

Intensywny ból po prawej stronie brzucha może jednoznacznie wskazywać na zapalenie wyrostka robaczkowego. W tej sytuacji chory powinien jak najszybciej udać się do szpitala lub wezwać karetkę. Lekarze przy zgłaszanych objawach bólowych jamy brzusznej zawsze biorą pod uwagę możliwość wystąpienia zapalenia wyrostka, a jeśli badania są niejednoznaczne zalecają dalszą diagnostykę. Podobne objawy pojawiają się także w przebiegu innych schorzeń, ale nie wolno zwlekać z wdrożeniem leczenia, ponieważ może dojść do zapalenia otrzewnej, co jest stanem zagrażającym życiu pacjenta.

Przed przyjazdem karetki lub wizytą u lekarza nie należy przyjmować żadnych leków przeciwbólowych, gdyż mogą one utrudnić lub opóźnić diagnostykę. Nie należy także w żadnym wypadku przykładać termofora lub poduszki grzewczej do brzucha. Ciepło nie złagodzi bólu, ale nasili procesy zapalne, co może prowadzić do pęknięcia wyrostka. 

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego występuje stosunkowo często, u 10 na 100 000 osób rocznie.

Źródła

1. R. L. Drake, A. W. Vogl, A. Mitchell, Gray anatomia. Podręcznik dla studentów. T. 2, Wrocław 2020;
2. D. Janczak, Zapalenie wyrostka robaczkowego, „Chirurgia po Dyplomie” 2017, nr 6, dostęp 19.12.2023;
3. O. J. Garden, A.W. Bradbury, J. L.R. Forsythe, R.W. Parks, Chirurgia, 2015, s. 227-230;
4. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika. Duży podręcznik, Medycyna Praktyczna, 2015, s. 1012-1013,